مدرسه علمیه علوی
مدرسه مریم بیگم خوانسار (1106) که امروزه به مدرسه علمیه علوی معروف است در دوران صفویه به امر مریم بیگم و با توصیه آیت الله آقا حسین خوانساری ساخته شد. این مدرسه که در سمت جنوب شهر مجاور سرشاخه شرقی رودخانه خوانسار واقع شده از جمله بناهای عصر صفویه و کهن‌ترین مدرسه موجود در شهرستان خوانسار است.[۱]
نام مدرسه
این مدرسه را به امر مریم بیگم صفوی و به توصیه حاج آقا حسین خوانساری، مجتهد مشهور عصر صفویه ساخته شد. اما در هیچ یک از اسناد قدیمی و معتبر وقف، مدرسه به نام مدرسه مریم بیگم صفوی نامیده نشده و حتی در وقفنامه مدرسه مورخ 1106 هم مدرسه به نام مریم بیگم نامگذاری نشده است. تنها در یک سند متأخر یعنی نامه رئیس اداره اوقاف و معارف گلپایگان مورخ 1308 ه.ش با این عبارت یاد شده است: مدرسه مریم بیگم (مدرسه علیای خوانسار) و... . اینها نشان می‌دهد که هیچگاه این مدرسه موسوم و مشهور به مدرسه مریم بیگم نبوده است، هرچند به دستور وی ساخته شده است.[۲] مدرسه مزبور امروزه به تأسی از متولی و مدیر آن سید حسین علوی موسوی، به مدرسه علوی شهرت دارد.
بنا
مدرسه مریم بیگم خوانسار دارای 1500 مترمربع مساحت می‌باشد. مدرسه دارای دو در ورودی است. در اصلی مدرسه سمت شمال، مجاور رودخانه خوانسار قرار دارد. این در دارای سردری به ارتفاع 7 متر است. در ورودی مدرسه چوبی به ابعاد 170 سانتی‌متر در 2 متر است. در بالای سردر حدیث شریف «انا مدینه العلم و علی بابها» گچبری شده است. بر طاقدیس سردر ورودی مدرسه مریم بیگم صفوی اشعاری درباره تعمیرات اول و تعمیرات دوم بر روی گچ با خط نستعلیق و ثلث نوشته شده است که شامل ماده تاریخ می‌باشد. در وسط سردر ورودی در قسمت بالا پنجره مشبک کتابخانه مدرسه قرار دارد. دیوارهای در ورودی آن از آجر و ساروج همانند ساختمان‌های دوره صفویه است. ورودی مدرسه، دالانی است به طول 9 متر با ارتفاع 3 متر و 40 سانتی‌متر و عرض 2 متر. در وسط دالان ورودی در سمت راست، ورودی کتابخانه واقع است که با عرض 80 سانتی‌متر، ارتفاع 2 متر و 12 پله به کتابخانه که در طبقه فوقانی دالان ورودی مدرسه قرار گرفته است متصل است. اطراف دالان ورودی و محوطه داخلی مدرسه تا ارتفاع 1 متری توسط سنگ‌های قطور با ابعاد بزرگ نماسازی شده است. طرح داخلی مدرسه، طرح 8 ضلعی است که حیاط آن دارای ابعاد 17 در 17 متر است. حیاط مدرسه توسط سنگ فرش‌های قطور به چهار قسمت مساوی تقسیم و در مرکز آن، حوض سنگی با ابعاد 1/5 در 2 متر و عمق 1/5 متر توسط سنگ‌های یکپارچه با قطر 20 سانتی‌متر ایجاد شده است. آب حوض از نهر موسوم به نهر لا یا نغیلا که محل آن از چشمه‌های معروف به سرچشمه خوانسار است تأمین می‌شود. مجرای ورودی آب از خارج از مدرسه تا محل حوض توسط کانالی سنگی به صورت یکپارچه شده است. این نهر از سمت غرب وارد مدرسه می‌شود و از سمت شمال از خروجی زیرزمینی که کانالی است سنگی به سوی خارج از مدرسه جریان می‌یابد. نمای داخلی مدرسه اصالت خویش را حفظ نموده و از زمان ساخت تاکنون ظاهراً تغییر چندانی نیافته است.[۳]
مدرسه دارای 22 حجره است. حجره ها دارای یک در ورودی بوده که اکنون بعضی از آنها را مطابق روز دارای پنجره و شیشه کرده‌اند.
مدیریت
این مدرسه در یکصد سال اخیر نخست توسط آیت الله حاج سیدحسن علوی اداره شد. ایشان پس از بازگشت از نجف اشرف به مدت 55 سال ریاست مدرسه را بر عهده داشت. پس از رحلت ایشان در سال 1368، مدرسه توسط فرزندانش به ویژه حاج آقا مرتضی علوی برای مدت 33 سال اداره شد. پس از وفات حاج آقا مرتضی علوی در سال 1391 شمسی، مديريت حوزه از سوي دفتر مديريت حوزه علميه قم به آقای نصرالله زاده واگذار شد.
تعمیر و بازسازی
گذر ایام این مدرسه را دچار تخریب کرد و از همین روی چندین بار در دست تعمیر قرار گرفت. یک بار در سال 1310 هجری قمری توسط آیت الله سید محمد تقی خوانساری بازسازی شد. شعری از نظام الشریعه بدیع، عالم و شاعر خوانساری، که شامل ماده تاریخ «ز باب مدرسه باب علوم شد مفتوح» ( معادل 1310) است بر سر در ورودی شمالی مدرسه گچبری شده و به این تعمیرات اشاره دارد. اشعار دیگری از محمدجواد ولایی بر سر در مدرسه نیز گچبری شده بوده که ظاهرا تخریب شده است. این اشعار بیانگر تعمیراتی بوده که در سال 1364 هجری قمری توسط سید جمال الدین شهیدی صورت گرفته بود. مدرسه در سال 1394 هجری قمری نیز مجددا توسط آيت الله حاج آقا حسین علوی نجفی بازسازی شده و توسعه يافته است. در سنگ نوشته‌ای که در داخل مسجد مدرسه قرار گرفته است به این مطلب اشاره شده است.[۴]
تربيت‌يافتگان مدرسه
مدرسه علوی خوانسار محل تعلیم مردان بزرگی بوده است. ميرزای قمی، آيت الله العظمی سيدمحمدتقی خوانساری، آيت الله العظمی سيدابوتراب خوانساری، آيت الله العظمی سيد احمد خوانساری، آيت الله العظمی سيدمحمدرضا گلپايگانی، آيت الله حاج شيخ موسی انصاری و آيت الله سيداحمد صفايی خوانساری مدتی را در مدرسه مذکور اقامت و بهره برده‌اند. نقل است امام خمينی (رحمت الله عليه) نيز برای استفاده از محضر استاد و فيلسوف متأله و حکيم فرزانه آخوند ملا محمدعلی حکیم ايمانی مدتی در اين مدرسه تحصيل نموده است.[۵]
موقوفات مدرسه
مدرسه علمیه علوی دارای موقوفات بسیاری بوده است[۶] که به مرور زمان از حالت وقف مدرسه خارج و به تملک و تصرف اشخاص درآمده است. از نسخه اصل وقفنامه مدرسه و موقوفات آن که در سال 1106 ه.ق نوشته شده، اثری در دست نیست. ولی رونویس آن که در سال 1308 ه.ش از روی نسخه اصل نوشته شده موجود است. [۷] بعدها نیز افراد دیگری نیز بخشی از اموال خود را وقف این مدرسه کردند، نظیر محمد زهرايی فرزند رضا (نظام الشريعه) که در ســال 1338 هجری شمسی بخشی از املاک خود را در روستاهای فريدن وقف مدرسه مريم بيگم کرد.[۸]
منابع
- ↑ خسروی، محبوبه (1393). موقوفات؛ مدرسه مریم بیگم صفوی (علوی) خوانسار و موقوفات آن. وقف میراث جاویدان. سال 22، شماره 86، ص89.
- ↑ افروز، عطاءالله (1399). مریم بیگم صفوی؛ تاریخچه و میراث وی. تهران: زرنوشت. ص 39 به نقل از مختاری، رضا (1376). یادگارهای ماندگار: وقفنامه مدرسه علوی خوانسار و موقوفات آن. وقف میراث جاویدان. شماره 17، صص26-41.
- ↑ خسروی، محبوبه (1393). موقوفات؛ مدرسه مریم بیگم صفوی (علوی) خوانسار و موقوفات آن. وقف میراث جاویدان. سال 22، شماره 86، صص89-93.
- ↑ خسروی، محبوبه (1393). موقوفات؛ مدرسه مریم بیگم صفوی (علوی) خوانسار و موقوفات آن. وقف میراث جاویدان. سال 22، شماره 86، صص98-99.
- ↑ خسروی، محبوبه (1393). موقوفات؛ مدرسه مریم بیگم صفوی (علوی) خوانسار و موقوفات آن. وقف میراث جاویدان. سال 22، شماره 86، ص100 به نقل از مجله پیام حوزه، شماره 37، ص178.
- ↑ افروز، عطاءالله (1399). مریم بیگم صفوی؛ تاریخچه و میراث وی. تهران: زرنوشت. ص51 به نقل از گزارش اداره ثبت آثار میراث فرهنگی اصفهان.
- ↑ خسروی، محبوبه (1393). موقوفات؛ مدرسه مریم بیگم صفوی (علوی) خوانسار و موقوفات آن. وقف میراث جاویدان. سال 22، شماره 86، ص102.
- ↑ خسروی، محبوبه (1393). موقوفات؛ مدرسه مریم بیگم صفوی (علوی) خوانسار و موقوفات آن. وقف میراث جاویدان. سال 22، شماره 86، ص107.