فخرالدوله
اشرف‌الملوک ملقب به فخرالدوله (1261 ـ 1334) دختر مظفرالدین شاه و از زنان ثروتمند، خیر، قدرتمند و کارآفرین ایل قاجار بود.
زندگی‌نامه
اشرف امینی (فخرالدوله) فرزند مرحوم مظفرالدین شاه قاجار و سرورالسلطنه (دختر فیروز میرزا نصرت الدوله فرمانفرماو از زن‌های عقدی مظفرالدین شاه) در سال 1262 شمسی در تبریز متولد شد. او با داشتن دو خواهر بزرگتر فرزند سوم بود و خواهر تنی شاهزاده ناصرالدین میرزای ناصری به حساب می آمد. فخرالدوله دختری باهوش بود که در مکتبخانه تبریز سواد آموخته بود.[۱]
ازدواج
اشرف الملوک (فخرالدوله) در چهارده سالگی به عنوان همسر دوم به عقد محسن امین الدوله درآمد (همسر سابق او دختر مرحوم شیخ محسن خان مشیرالدوله بود).
املاک
میرزا علی خان امین الدوله (جد پدری دکتر امینی) در مقابل سه هزار تومان پولی که به مظفرالدین شاه داد در سال 1306 قمری از او تقاضا کرد که فرمان واگذاری (لشت نشاء) را به نام پسرش (میرزا محسن خان امین الدوله) صادر کند و مظفرالدین شاه نیز فرمانی بدین متن به نام دامادش درباره واگذاری لشت نشاء صادر نمود.[۲]بدین ترتیب لشت نشاء به ملکیت مرحوم محسن خان امین الدوله (ابوی دکتر امینی) درآمد. لشت نشاء دارای سی و یک قریه و مزرعه بود و در همان سالی که در مقابل سه هزار تومان فرمان واگذاری آن صادر شد، بیش از پنجاه میلیون تومان قیمت داشت و از نظر صادرات برنج نظیر آن در ایران نبوده است.[۳]
بعدها مسئله مالکیت لشت نشاء مورد کشمکش و منازعه خانواده سردار محی و کریم خان رشتی قرار گرفت و امین الدوله نیز که از آن همه کشمکش خسته و ناتوان شده بود لشت نشاء را به نام (فخرالدوله) منتقل کرد. قدرت فخرالدوله در حسن اداره املاک به حدی رسید که محسن خان امین الدوله دیگر در اداره آن املاک دخالتی نداشت. از این تاریخ چرخ اقتصادی خانواده دست فخرالدوله افتاد و تمام املاک را او اداره میکرد. فخر الدوله توانست با بهره‌گیری از این ارثیه و مدیریت خود به یکی از ثروتمندان ایران تبدیل شود. نفوذ فخرالدوله به حدی بود که بدون مشورت او کاری صورت نمی‌گرفت و همواره نقش اصلی را برعهده داشت. تمام اقدامات همسرش امین الدوله مانند تأسیس کارخانه قند کهریزک، کبریت‌سازی الهیه شمیران، تأسیس مدرسه رشدیه و تأسیس اداره پست به روش جدید با همفکری او انجام میگرفت. او نه تنها در اداره امور و مستغلات فراوان قدرت و توانایی شگرفی داشت، بلکه به تمام امور شخصاً رسیدگی میکرد، چنانچه هنگامی که در دهکده‌ای قناتی تعبیه می‌شد شخصاً داخل قنات شده و آن را بازدید می‌نمود.
وی زنی خلاق و دارای نبوغ بود. توانایی‌های او به حدی بود که رضا خان با همه کینه‌ای که از قاجار داشت گفت: «قاجار یک مرد و نیم داشت مردش فخرالدوله و نیم مردش آغامحمدخان بود.»[۴]
مؤسسات
فخرالدوله در زمان حیات پدر و شوهرش و بعد از فوت آنها چند بار به کشورهای اروپایی سفر کرد. همین سفرها او را با تاکسی های خصوصی آشنا کرد و سبب شد او مؤسسه ب ب تاکسی را تأسیس کند. این کار بعدها توسط دیگران ادامه یافت و تاکسی به وضعی که امروز در تهران است به وجود آمد. او تصمیم داشت مؤسسه بورس ملی را در مقابل بانک ملی تأسیس کند.[۵] اما عمرش کفاف نداد.
بانی امور خیریه
فخرالدوله امینی چندین دختر و پسر را به سرپرستی گرفته و همه آنها را در پارک امین الدوله اسکان داده بود. همچنین برای دختران جهیزیه و برای پسران سرمایه لازم جهت اشتغال فراهم می‌آورد. کمک‌های نقدی و جنسی به خانواده‌های نیازمند، اطعام در شب‌های جمعه در مسجد امین الدوله، بنای چند مسجد و مدرسه، بیمارستان و آسایشگاه در تهران، کهریزک، لشت نشاء و شاه آباد از دیگر کارهای خیر او بود. همچنین کهریزک ملک فخرالدوله بود.[۶]
مرگ
او در زیارتی که به عتبات داشت برای خود مقبره‌ای خریداری کرد تا در آنجا به خاک سپرده شود.[۷] اما پس از فوت پسرش حسین امینی که در ابن بابویه در مقبره خانوادگی دفن شد فخرالدوله وصیت کرد تا کنار پسرش در همان مقبره به خاک سپرده شود. فخرالدوله در آخرین لحظات حیات وصیت کرد که جنازه او را با آب قنات شخصی که در الهیه واقع شده بود شستشو دهند. قبل از تدفین حضرت آیت ا... کمره‌ای بر جنازه او نماز خواند. فخرالدوله قبل از فوت ارثیه‌ای را که در صورت حیات به فرزندش حسین تعلق میگرفت وقف نگهداری اطفال سر راهی که در پارک امین الدوله به سر می‌بردند کرده بود. او علی امینی را وصی خود قرار داد. اشرف الملوک فخرالدوله دوشنبه 25 دی ماه 1334 در اثر سکته قلبی درگذشت.[۸]
فرزندان
فخرالدوله هفت پسر و یک دختر داشت. پسران وی عبارت بودند از: ابوالقاسم کفیل وزیر دربار در زمان نخست وزیری مرحوم دکتر مصدق، دکتر علی امینی، سرتیپ حسن امینی، مهندس محمد امینی و رضا امینی و دخترش معصومه مشرف نفیسی بود.
او در تعلیم و تربیت فرزندانش بسیار کوشید. دو پسر او علی امینی که به نخست وزیری ایران رسید و ابوالقاسم امینی که در کابینه دکتر محمد مصدق متصدی وزارت شد از مشهورترین چهره‌های این خانواده هستند.