لچک

بخشهایی از یک مینیاتور که دستمال سه گوش لچک را نشان میدهد

لچک بختیاری

/lač(č)ak/ نوعی روسری یا کلاه که شکل سه گوش دارد.

لچک با تزئین سکه ، کاربرد در عروسی

تعریف

ظاهرا لچک در اصل به معنای مثلث است. از همین رو هم به گوشه های مثلثی شکل فرش لچکی می گویند. یکی از کاربردهای این واژه نوعی از پوشش برای سر است که در برخی مناطق به شکل روسری کوچک سه گوش و در برخی نواحی به شکل کلاه کوچکی است. وجه تمایز آن با روسری در نحوه بستن و اندازه و کاربرد آن است. لچک عموما کوچکتر از روسری است، هرچند که در برخی نواحی مانند قزوین بسیار بزرگ است. شکل آن در هر صورت سه گوش است. این سه گوش یا از آوردن دو گوشه روبروی یک مربع بر هم به دست می آید یا خود پارچه در ابتدا سه گوش بریده می شود. در هر صورت قاعده سه گوش بر بالای سر یا روی پیشانی قرار می گیرد و دو گوشه آن از کنار یا پشت گوشها به سمت پشت سر برده می شود. اگر سه گوش خیلی کوچک باشد همانجا در پشت سر گره می خورد؛ اگر کمی بزرگتر باشد پشت سر فقط یک پیچ می خورد و از دو سمت متفاوت نسبت به آن سمتی که به پشت گوش رفته به بالای سر می رود و در آنجا گره خورده و محکم بسته می شود.

انواع

در گویش نواحی خزر /leček/ پارچه سه گوش کوچکی است که زنها و کودکان بر سر می بندند و پشت سر گره می زنند.

در برخی مناطق مانند هرمزگان بر روی لچک گلابتون دوزی و سنگ دوزی می کنند. شیوه های تزیین لچک نشان دهنده سن و مقام و شرایط پوشنده آن است. دختران جوان لچک را بسیار عقب تر روی سر میبندند تا مقداری از موهای جلوی سرشان بیرون باشد. زنان متأهل آن را کاملا جلو و روی پیشانی میبندند تا تمامی موها پوشیده شود. اندازه لچک در مناطق مختلف متفاوت است. در مازندران بسیار کوچک است، در استان قزوین بسیار بزرگ است. در گویش سیستانی آن را دسمال نیز میخوانند. این پوشش را یا بر روی سرآغوج و یا مستقیما روی سر می بندند. در نواحی بختیاری لچک کلاه مانندی است که در برخی گویش‌ها مانند گویش میوندی،کلچه /kolače/ نامیده می‌شود . حدودا اندازه آن به اندازه پهنای پشت سر و رویه آن از بغل گوش تا گوش است که قسمت پشت آن در زیر مینا قرارگرفته و با سوزنی به مینا متصل می‌گردد. روی لچک منجوق دوزی شده است و دو بند دارد که از کنار گوشها گذشته و زیر گلو به هم گره می‌خورند تا لچک را روی سر ثابت نگه دارند. لچک را با پولکهای کوچک و همچنین مهره‌های ریز به نام مُنجوق (مُنجُق) تزیین می‌کنند که جلوه‌ای خاص به لچک می‌دهند. لچک زنان بختیاری انواع گوناگون دارد ورایج ترین آن ریالی و لچک الماس نما می‌باشد که در تزیین آن از سکه‌های قدیمی (ریال) استفاده می‌شود.

کاربرد

لچک کاربردهای متعددی دارد. زنان بیشتر از لچک برای تزئین موهای خود استفاده میکنند. شاردن در سفرنامه خود از پوششی یاد میکند که «سه گوش و هلال مانند است و سر زنان را آرایش میکند».اما در برخی مناطق این پوشش در زیر چارقد یا روسری برای محکم نگهداشتن موها استفاده میشود تا موها از زیر روسری بیرون نزند و به هم‌ گره نخورده ، شکل آن حفظ شود.

منابع

نویسنده: حکمت بروجردی