مسئله حجاب
مسئله حجاب، اثر مرتضی مطهری (1358-1298ش) است که از مجموعه سخنرانی‌های او دربارۀ حجاب در انجمن اسلامی پزشکان تهران فراهم‌آمده است.
خلاصه
مرتضی مطهری فلسفۀ پوشش در اسلام را از ابعاد و جنبه‌های گوناگون اجتماعی، تاریخی، روانشناختی و فقهی می‌کاود، سپس به ایرادات و اشکال‌های کسانی که با اصل حجاب و پوشش می‌ستیزند پاسخ میدهد. او در بخش پایانی کتاب، اصل حجاب و مرزهای آن را با روی‌کرد قرآنی، روایی و با توجه به سیرۀ مسلمانان بررسی میکند. مطهری از منابع اهل سنت مانند کشاف زمخشری، سنن ابو داود و جامع ترمذی نیز بهره‌گرفته و به منابع غربی نیز استناد میکند.
موضوعات
بخش اول کتاب که به تاریخچه حجاب میپردازد حجاب را در یهودیت و ایران باستان بررسی کرده و متذکر میشود که پوشش زن از ویژگی‌های اسلام نیست و پیش از اسلام میان ملت‌های دیگر از جمله اعراب جاهلی و هندیان نیز وجود داشته است. مطهری در بخش دوم عوامل اجتماعی، اخلاقی و روانشناختی را که برخی مخالفین حجاب برای آن بیان میکنند بررسی کرده و در این راستا ابتدا عامل و سپس نظر اسلام درباره آن را مطرح میکند. او در برخی موضوعات نظر نویسندگان مغرب زمین را نیز به عنوان شاهد بیان میکند. برخی از این عوامل عبارتند از ریاضت و رهبانیت و علل آن، عدم امنیت و بررسی این عامل از نظر اسلام، استثمار زن، حسادت مرد و تفاوت غیرت با حسادت. بخش سوم که فلسفۀ پوشش از نگاه اسلام را مورد مداقه قرار داده است ابتدا به معنی واژۀ حجاب پرداخته و آنگاه با طرح سیمای حقیقی مسئله حجاب، حجاب اسلامی را ناشی از یک اصل کلی اجتماعی میداند که لذت جنسی باید در چارچوب خانواده تحقق یابد. بخش چهارم، او با تبیین ایرادها و اشکالها بر حجاب، آنها را از دیدگاه منطق، آزادی و فعالیتهای اجتماعی زنان پاسخ میگوید. بخش پنجم با بیان آیات قرآن در موضوع پوشش زنان، حدود حجاب اسلامی را مشخص کرده و در این باب موضوعات زیر مطرح شده است: آیات 27 تا 31 سورۀ نور، استیذان، فرق واژه های عین و بصر، واژه غض، ستر عورت، زینت، تفسیر عبارت الا ماظهر، کیفیت پوشش و تفسیر عبارت ولیضربن بخمرهن علی جیوبهن، استثنای برخی زنان، بردگان و مملوکان، کودکانی که از امور جنسی بی خبرند، آیات 59 تا 61 سورۀ نور، آیات سورۀ احزاب و بررسی حجاب اسلامی و حدود پوشش.
مطهری با تصریح به این که پوشاندن وجه و کفین بر زنان واجب نیست حجاب را مانع حضور زنان در اجتماع نمیداند. به زعم او نگاه بدون تلذذ و ریبۀ مرد نامحرم به صورت و دست زن تا مچ جایز است. او سپس به ادله کسانی که پوشاندن وجه و کفین را بر زن واجب میدانند پاسخ میدهد و خشونت بر زنان به خاطر حجاب و حبس کردن زنان در خانه را سنتی میداند که خلیفه دوم در جامعه اسلامی گسترش داد و آن را با سنت پیامبر اسلام مخالف میداند.
اهمیت
جایگاه و اهمیت کتاب مسأله حجاب مطهری بدون مطالعه تاریخ تحلیلی فتاوای حجاب در قرن سیزدهم هجری شمسی درک نمی‌شود. در چارچوب گفتمان اجتهادی قرن سیزدهم پوشش وجه و کفین یک الزام برای زن بوده است. پیام اصلی کتاب مسأله حجاب مرتضی مطهری سه چیز است: اول پوشاندن صورت و دست‌های زن تا مچ واجب نیست. احتیاط وجوبی هم در آن پذیرفته نیست. دوم نگاه بدون تلذذ و ریبۀ مرد نامحرم به صورت و دست زن تا مچ جایز است. سوم زن مسلمان با رعایت پوشش مذکور و عدم اختلاط با مردان مجاز به شرکت در فعالیتهای اجتماعی است. مطهری منتقد جدی پرده‌نشینی، محبوس کردن زنان در خانه، و از مدافعان تحصیل و فعالیت اجتماعی بانوان مسلمان بوده است. این کتاب مرجع نود درصد کتاب‌هایی است که پس از انقلاب اسلامی درباره حجاب نوشته شده است.مطهری اولین روحانی ای است که با درک زمانه خود به تصریح حدود حجاب را بیان میکند و پوشش وجه و کفین را برای زن نه تنها واجب بلکه مستحب هم نمیداند. او در این راه نقدهای سایر روحانیون سنتی را به جان میخرد.
نقد کتاب
مسئله حجاب مرتضی مطهری با نقدهای متنی تنی چند از روحانیون سنتی روبه‌رو شد. این نقدها ناظر به عدم جواز ظاهر نمودن وجه و کفین برای زنان و عدم امکان کار کردن زن با حفظ حجاب در محیط‌های اجتماع بود. از جمله این نقدها می‌توان به نقد محمدتقی ص‍دی‍ق‍ی‍ن اص‍ف‍ه‍ان‍ی در کتاب تفسیر آیه جلباب، احمد محسنی گرکانی در حاشیه ترجمه کتاب حجاب در اسلام ق‍وام‌ال‍دی‍ن م‍ح‍م‍د وش‍ن‍وی، ابوالقاسم اشتهاردی در کتاب الحجاب في الاسلام و مهدی شریعتی نیاسر در کتاب حل مسئله حجاب اشاره کرد.
پاسخ استاد مطهری
در سال 1349ش، محمدتقی شریعتمداری که خود سال‌ها شاگرد شهید مطهری بود در حاشیه نسخه‌ای از چاپ سوم این کتاب، نظرات انتقادی خود را مرقوم نمود و آن را در اختیار استاد شهید گذاشت و استاد نیز پاسخهای خود را ذیل آن نقدها نوشت. در هر نقد و پاسخی ابتدا متن کتاب مسئله حجاب با ذکر صفحه آن ذکر شده، سپس نقد آن متن وبه دنبال آن پاسخ استاد آورده شده است. این پاسخها به صورت کتابی با عنوان پاسخهای استاد به نقدهایی بر مسئله حجاب در سال 1368 توسط انتشارات صدرا به صورت یک کتاب در 83 صفحه در قطع رقعی به چاپ رسید.
مشخصات فنی
کتاب مسئله حجاب مرتضی مطهری از زمان تألیف در سال 1347 تا شهریور 1402 ، 137 مرتبه به چاپ رسیده است. این کتاب در 264 صفحه تألیف شده است. ناشر این کتاب نخست انجمن اسلامی پزشکان بود، اما پس از انقلاب به سان دیگر آثار استاد توسط انتشارات صدرا چاپ شد.