مدرسه جده بزرگ

مدرسه جده بزرگ از مدارس علمیه اصفهان است که در دوره صفویه (شاه عباس دوم) توسط یکی از همسران شاه صفی ساخته شده است. تاریخ وقفنامه 1067 ق است.

تاریخچه

مدرسه جده بزرگ در بازار بزرگ اصفهان و نزدیک میدان نقش جهان قرار دارد. از آنجا که این مدرسه به لحاظ مساحت بزرگتر از مدرسه جده کوچک است به این نام خوانده شده است. نام بانی و یا واقف مدرسه در هیچ یک از کتیبه‌های موجود در ساختمان مدرسه ذکر نشده، ولی در حاشیه وقفنامه آن از زنی به نام حوری نام خانم اسم برده شده است که معلوم نیست این زن همان واقف است یا خیر. شاردن، سیاح فرانسوی، آن را از ساخته‌های یکی از زنان شاه صفی معرفی کرده است. تنها کتیبه تاریخ داری که از دوره صفویه در این مدرسه وجود دارد، کتیبه‌ای به خط محمدرضا امامی است که بر سردر ورودی مدرسه نصب شده است. مدرسه جده بزرگ در سال 1334ش تعمیر و مرمت شد که در جریان آن بخش اعظمی از تزیینات کاشی کاری قدیمی با انواع جدید جایگزین شده است. کتیبه این تزیینات در پیشانی ایوان شرقی نصب شده است.

بنای مدرسه

مدرسه جده بزرگ بر روی زمینی مستطیل شکل به ابعاد 34/8× 24/2 متر، با طرح چهار ایوانی و در دو طبقه برپا شده و مشتمل است بر سردر ورودی، هشتی، ایوان‌های چهارگانه، صحن میانی، حجره‌هایی در دو طبقه، چاه‌خانه و وضوخانه. بنای مدرسه از سه طرف به بافت شهری پیوسته و فقط در سردر ورودی آن دارای نماسازی و تزیینات است. تزیینات داخلی مدرسه منحصر به کاشی کاری اطراف است. نقشۀ بنا به صورت ۴ ایوانی، با حجره‌هایی در طرفین هریک از ایوانها، پیرامون یک حیاط مرکزی به شکل هشت‌گوش نامنظم (نگینی) است (جاوری،46). در اطراف ایوان‌ها و در دو طبقه، حجره ها قرار گرفته‌اند. این مدرسه ۳۳ حجره در طبقۀ همکف و ۳۶ حجره در طبقۀ اول دارد. هر حجرۀ طبقۀ همکف شامل یک ایوانچۀ ورودی، اتاق اصلی و پستوست. حجره‌های واقع در گوشه‌ها و تمامی حجره‌های طبقۀ بالا فاقد پستو هستند (همان، ۴۸، ۵۰). درست بالای در ورودی، کتیبۀ ساخت بنا از کاشی به خط ثلث به رنگ سفید بر زمینۀ لاجوردی با رقم محمدرضا امامی، و تاریخ ۱۰۵۸ق قرار دارد که در آن از جدۀ شاه عباس دوم صفوی به عنوان بانی مدرسه و وقف آن بر طلبۀ مذهب اثنا عشریه، نام برده شده است (هنرفر، ۵۵۳). ۳ کتیبه نیز به خط کوفی بنایی با نامهای «الله»، «محمد»، و «مبارک باد» به شیوۀ کاشی‌کاری معرق اجرا شده است (جاوری، همان، ۵۴).

اساتید مشهور

در این مدرسه محل تدریس بسیاری از علمای بزرگ اصفهان نظیر حاج میرمحمد صادق مدرس خاتون آبادی و میرسید محمد نجف آبادی بوده است.آقاحسین خوانساری از مدرّسان این مدرسه بود و تولیت آن‌جا را نیز برعهده داشت. پسرانش آقا جمال و آقارضی خوانساری نیز هر دو در این مدرسه تدریس میکردند.

تولیت

در وقفنامه مدرسه که در زمان حاج آقاحسین خوانساری تنظیم شده تولیت شرعی به مؤسس مدرسه و پس از مرگ او، به شاه وقت واگذار شده است.[۱] متولی مدرسه مزبور تا 1308ه.ش از خاندان آقا جمال‌‎الدین خوانساری بود. این اثر باستانی به موجب شماره 892- 1/10/48 به ثبت تاریخی رسیده است.

وقفنامه

وقفنامه این مدرسه که به شماره ثبت 103 در بايگانی اداره کل اوقاف اصفهان نگهداری می‌‏شود، از معدود اسنادی است که اصل آن به دست رسيده است. اين وقفنامه که در تاریخ 1067 ه. ق. تنظیم شده بر روی کاغذی ضخيم نوشته شده که بعدها گويا به هنگامی که دچار پارگی و شکستگی شده، پشت آن را پارچه چسبانده‌‏اند. اما بطور کلی آسيب بسيار ديده و مقداری از بخش فوقانی و سطرهای ابتدای آن کاملأ از ميان رفته است. در آن هدف از ساخت مدرسه، موقوفات آن و قيود و شرايطی که از سوی واقف لازم دانسته شده، ذکر شده است.در پايان متن وقفنامه از دو گواه ياد شده، يکي حبيب الله بن حسين حسيني است که گويا اين شخص همان حبيب الله کرکي بن حسين حسن حسيني موسوي عاملي است و نیز و مير سيد احمد بن زين العابدين علوي، که داماد مير داماد بوده است.

پیوند به بیرون

1. راسخون