درةالمعالی

درةالمعالی (1356 ش. _ 1303ش) از زنان پیشگام تأسیس مدارس دخترانه در دورة مشروطه بود.

زندگی نامه

فاطمه (؟) درة‌المعالی، متولد 1295 قمری در تهران دختر ربابه مرعشی؟ و سیدعلی شمس المعالی بود. او در خانواده ای فرهنگی و متمکن به دنیا آمد و

سایت دنیای زنان در عصر قاجار

ایرانیکا، ذیل مدخل

https://rch.ac.ir/article/Details/9149

درة المعالی مؤسس دبیرستان دخترانه مخدرات در سال 1323 قمری و مدرسه درة المدارس در سال 1342 قمری بود.

او دختر سیدعلی شمس المعالی بود. شمس المعالی در عصر قاجار در زمان سلطنت ناصرالدین شاه از شخصیتهای بارز زمان بود. او مؤسس چندین مدرسه پسرانه، مشاور دربار قاجار، طبیب معیرالملک و سپس طبیب مخصوص ناصرالدین شاه شد و در منزل خود مدرسه ای به نام مدرسه اشراف تأسیس کرد که بعد از فوت او در سال 1327 قمری به وزرات فرهنگ واگذار شد. درة المعالی که در محیط علم و دانش پرورش یافته بود تحصیلات اولیه را نزد پدر و استادان آموخت و در نظم و نثر زبانهای فارسی و عربی دست داشت و شعر خوب می سرود و مقدار کمی از اشعارش در دست است. درة المعالی دو دختر و دو پسر به نام های شمس النهار مهدوی، شمس الضحا خاقانی، (https://www.magiran.com/article/1257761) علیرضا هوشی ملقب به فیلسوف الدوله و محمد هوشی داشت.

درة المعالی در شهریور 1303 شمسی در اثر سکته قلبی درگذشت و برحسب وصیت خودش در خانه شخصی خود در خیابان سقاباشی اول کوچه شمس المعالی به خاک سپرده شد.

فعالیت فرهنگی

او با سرمایه شخصی (ثروتی که از پدرش به او رسید (آفاری، ژانت (1377). انجمن‌های نیمه سری زنان در نهضت مشروطه. ترجمه جواد یوسفیان. تهران: بانو. ص29)) در سال 1322 قمری مدرسه مخدرات را در محله عربها تأسیس نمود که بعد به سبب ازدیاد تعداد شاگردان که به 200 نفر رسید به کوچه صدراعظم نوری در پامنار منتقل شد.

این مدرسه به نام مخدرات اسلامی نیز بوده است. (ترابی فارسانی، سهیلا (1378). اسنادی از مدارس دختران از مشروطیت تا پهلوی. تهران: انتشارات سازمان اسناد ملی ایران. ص66)

ابتدا معلمین آن را از بین بستگان و خویشان که اغلب جزو زنان روشنفکر و دانشمند بودند انتخاب کرد و همیشه از طرف مردم عامی و ملانمایان با مشکلات فراوان روبه رو بود.

در مدرسه مخدرات که بعدها دبیرستان شد و در سال 1306 فارغ التحصیل دیپلمه داد از استادانی مانند مسیو احمدخان برای زبان فرانسه و مسیو علیخان برای ریاضیات و فاضل اعمی برای فقه و عربی استفاده می کرد. همیشه حقوق گزاف دبیران را از ثروت شخصی خود می پرداخت و به دانش آموزان تحمیل نمی کرد.

در سال 1302 شمسی/ 1342 قمری مدرسه دیگری به نام درة المدارس در کوچه ناظم الدوله پشت مسجد سپهسالار تأسیس نمود.

فعالیت های سیاسی

درة المعالی در زمان خویش از لحاظ سیاسی خدمات به سزایی نمود مخصوصاً به عنوان اعتراض نسبت به قرارداد 1907 میلادی که ایران را تحت نفوذ اجانب قرار داده بود اجتماعاتی از زنان آن زمان ترتیب داد و آنان را به تحریم کالاهای خارجی تشویق نمود و حتی در مجلس با تهدید وکلا را وادار به مخالفت با قرارداد می ساخت. او اغلب با صدیقه دولت آبادی و سایر بانوان به قهوه خانه هایی که از قند خارجی استفاده می کردند می رفت و آنان را از مصرف قند ممانعت می نمود و به سایر اصناف و طبقات نیز نیت خود را منعکس کرده مردم را تشویق به استفاده از کالاهای وطنی می نمود. در اغلب مدارس آن زمان پارچه های یزدی و کرمانی را رواج می داد تا بالاخره با جدیت بانوان و سایر مردم وطنخواه قرارداد 1907 میلادی بلااثر گردید بیشتر این اجتماعات و کنفرانسها را که برای پیشرفت بانوان بود در منزل شخصی خود برپا می کرد.

اغلب با نویسندگان و شعرای زمان خود جلسات مشاعره داشت و چون یکی از فرزندانش علیرضا هوشی سخن سنج و شاعر دوست بود وحید دستگردی و ایرج میرزا و ملک الشعراء بهار از محضر او استفاده می نمودند و ایرج میرزا اشعاری درباره او سروده که در دیوانش است.

درة المعالی علاوه بر اینها مقام زهد و تقوی داشت سالها قبل که از جمعیتهای خیریه و پرورشگاهها خبری نبود عده ای از یتیمان و اطفال بی سرپرست را به خرج خود نگهداری می کرد خوراک و نظافت و بهداشت آنان را شخصاً رسیدگی می کرد.

مطابق سنت اسلام در ماه رمضان بستگان و خویشان را سرکشی می کرد و کمکهای مادی و معنوی می نمود و در ماه رمضان مجلس تلاوت قرآن و ادعیه در منزل خود برپا می داشت. پایبند به امور دینی بود. روشنفکر و آزادی خواه بود. دختران را به داشتن ایمان و اعتماد به نفس تشویق می کرد و حجاب را مانع پیشرفت زنان می دانست.

شمس النهار دختر اول او مدرسه مخدرات را سالها اداره می کرد و مدرسه بعد از فوت او به وزارت فرهنگ واگذار شد. شمس الضحا سالها مدرسه درة المدارس را اداره می کرد. علیرضا هوشی تحصیلات خود را در فرانسه فراگرفت و طبیب مخصوص احمدشاه قاجار بود و در کوچه پشت مسجد سپهسالار طبابت می کرد او از مشروطه خواهان بود و در سال 1312 درگذشت. محمد هوشی نیز از صاحب منصبان وزارت کشور بود.

خشایار وزیری، فخری (قویمی) (1352). کارنامه زنان مشهور ایران. تهران: وزارت آموزش و پرورش. صص128-131.

مدرسه درة المدارس بعدها نامش به آزرم تغییر کرد. پس از مدتی مدرسه را به وزارت فرهنگ واگذار کردند. عکس درة المعالی در دفتر دبیرستان آزرم جزو اموال دولتی محافظت می شد بدون اینکه بدانند متعلق به چه کسی است.

بامداد، بدرالملوک (1347). زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید. ج2. تهران: ابن سینا. صص51-52.

این دبیرستان در حال حاضر (1391ش) با نام حضرت فاطمه فعال است. (دانشنامه جهان اسلام https://rch.ac.ir/article/Details/9149)

درة المعالی از جمله بانوان سرشناس عضو انجمن مخدرات وطن بود.

بامداد، بدرالملوک (1347). زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید. ج2. تهران: ابن سینا. صص15.

در روزنامه شکوفه، سال 1، ش 12، 5 شعبان 1331، ص2 به مدرسه مخدرات اشاره شده است.

درة‌المعالی افکار و عقاید خود را از طریق نشریة شکوفه بیان می‌نمود

سال 2، ش 16، 10 رمضان 1332، ص 2ـ3

سال 3، ش10، 14 جمادی‌الثانی 1333، ص 2

در شعری که ایرج میرزا سروده است از درة المعالی و ندیم الملوک به عنوان درندگان جهل از چهره زنان ایرانی یاد می کند و از آنان قدردانی می کند.

https://ganjoor.net/iraj/ghete/sh78

ایرج میرزا قطعه ای دیگری نیز در رثای درة المعالی سروده است.

https://ganjoor.net/iraj/no/sh1