مریم ساوجی
مریم ساوجی (1296-1386) نویسنده، شاعر و حقوقدان بود.
زندگی‌نامه
مریم ساوجی (فاطمی) (1296-1386)[۱] [۲] دختر شیخ محمد علی معروف به آقا میرزا کوچک ساوجی از علمای بنام حوزه علمیه قم بود و مادرش عالیه نام داشت. مریم ساوجی دوبار ازدواج کرد. او از همسر اول سه فرزند، دو پسر و یک دختر داشت. همسر دوم مریم ساوجی، مجتبی فاطمی سردفتر اسناد رسمی شماره 111 و مدیر روزنامه آفتاب چاپ تهران بود که در نوشتن آثار ادبی، تدوین و نگارش آثار حقوقی مشوق مریم بود و حاصل این ازدواج نیز دو فرزند بود.[۱] شیرین صوراسرافیل دختر اوست.
تحصیلات
مریم ساوجی در سال 1310 از نخستین زنانی بود که در دارالمعلمات پذیرفته شد.[۲]او تحصیلات عالی خود را در رشته حقوق قضایی و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران به پایان رساند.[۳]پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ه او با عنوان حقوق زن در اقوام و ادیان به راهنمایی محمد مشکوه در سال 1328 دفاع شد.[۳]
فعالیتهای فرهنگی و ادبی
مریم ساوجی خدمات فرهنگی خود را با آموزگاری شروع کرد. او مدتی مدیر مدرسه پیرایش بود.[۴] سپس مدیر مدرسه راهنمایی و دبیرستانی شد که خود آن را پایه گذاری کرده بود و به نام خودش، نامگذاری شده بود.[۵] دبیرستان مریم ساوجی در خیابان مهام در محله چهارصد دستگاه تهران قرار داشت.[۶] مریم ساوجی در 10 سال آخر خدمت خود، سرپرستی این مدرسه را عهده‌دار شد و بعد از بازنشستگی آن را به اداره آموزش و پرورش واگذار کرد.[۲]
فعالیتهای ادبی او از اوان تحصیلات متوسطه آغاز شد. او سرودن شعر را نیز از سیزده سالگی آغاز کرد.[۲] اولین کتاب او دختر راه و سپس فرشته مریم ساوجی اولین زنی است که مبحث حقوق زن را در سال 1335 در رادیو ایران عنوان نمود، اما دشواری‌ها و مشکلاتی که در این راه برایش پیش آمد سبب شد ناچار این مباحث را در قالب کتابی به نام قوانین ایران به چاپ رساند.[۷] او این کتاب بین تمام مقامات قضایی و سازمان‌های زنان توزیع کرد . به او پیشنهاد امتیاز دفترخانه اسناد رسمی داده شد، ولی ساوجی به جهت علاقمندی به امر تعلیم و تربیت، آن را رد کرد.[۶]
فعالیتهای اجتماعی
مریم ساوجی از سال 1325 شمسی فعالیت اجتماعی را آغاز نمود. او علاوه بر فعالیتهای ادبی و فرهنگی سابقه مطبوعاتی نیز داشت و به هنگام حیات همسرش سردبیری روزنامه آفتاب را که همسرش منتشر می‌کرد داشت. ساوجی به عنوان نویسنده و مشاور حقوقی با سازمان‌های زنان و مجلات مختلف نیز همکاری می‌کرد و اشعارش در غالب مجلات و رادیو منتشر و پخش می‌شد. او عضو اتحادیه زنان حقوقدان ایران وابسته به اتحادیه بین‌المللی زنان حقوقدان و عضو رسمی انجمن قلم نیز بود و خود نیز مؤسس انجمن ادبی بود که شخصاً اداره آن را برعهده داشت .[۶]
فعالیتهای سیاسی
مریم ساوجی سیاسی نبود اما خسارت زندگی سیاسی فرزندان خود را بارها به صورت‌های مختلف در زندگیش پرداخت. پرداخت هزینه وکیل و خرید محکومیت زندان برای دختر بزرگتر که همراه اعضاء کمیته دانشگاه در سال 1345 محاکمه می‌شد ـو نیز پسر بزرگتر که در نوجوانی در حوادث 30 تیر مدتی را در زندان گذرانیده بود کمتر از آن خسارتی بود که او به خاطر آن به زندان رفت، و این در سال‌های 50 و در بازگشت از سفری زمینی به خارج و به همراه دختر و دامادش که از فعالان سیاسی بودند اتفاق افتاد. با وجود آن که عدم همراهی فکری او با دختر و داماد در بندش برای دستگاه روشن بود او را به همراه مأموران ساواک و در لباس زندان برای بازرسی خانه آوردند. مریم ساوجی مدتی بعد آزاد شد، ولی بستگان در بند با تحمل آزارهای معمول تا انقلاب در زندان ماندند و مادر گاه برای دیدار آنان به زندان می‌رفت.[۴]
مریم ساوجی دارای چند اثر منظوم و منثور است. آثار منتشره او چه نظم و چه نثر روان و ساده و اجتماعی و دارای استحکام و انسجام کلام است و در بیشتر اشعار او مانند نوشته‌هایش جنبه های ظریف و پر احساس زنانه و مادرانه به چشم می‌خورد.
اشعارش آنچه که به سبک کلاسیک سروده شده دارای مضمون نو و آنها که به سبک نو سروده شده بستگی خود را کلا با قوانین اصیل ادبی از دست نداده است و دارای اوزان عروضی شکسته و تا حدی در قید قافیه می‌باشد.[۶]مریم ساوجی داستان را رسانه‌ای اجتماعی ـ اخلاقی می‌دید. او داستان عصر طلایی یا فرشته (1324) را با نام مستعار م.س. صور یا مریم صور منتشر کرد.[۸]
آثار
کتاب
- دختر راه (بی‌تا). تهران.[۶][۴]
- گل مریم (بی‌تا). بی‌جا.[۹]
- چگونه معتاد شدم (بی‌تا). بی‌جا.[۹]
- عصر طلایی یا فرشته (1324). تهران: چاپخانه دانش.[۸][۵]
- اخ‍ت‍لاف حقوق زن و م‍رد در اسلام و قوانین ایران: م‍ج‍م‍وع‍ه س‍خ‍ن‍ران‍ی‍‌ه‍ای حقوقی ب‍خ‍ش ب‍رن‍ام‍ه ب‍ان‍و در رادیو تهران (1337). تهران: علمی.[۶]
- هدیه بصاحبدلان: دیوان مریم دفتر اول شامل: مثنویات - قطعات... (1339). تهران: عطائی.[۷]
- گلبرگ (1344). تهران: مؤسسه مطبوعاتی عطائی.[۸]
- پ‍ن‍ج‍ه با خورشید م‍ج‍م‍وع‍ه شعر (1349). تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات حمید.[۹]
- گل ی‍خ (1369؟). بی‌جا.[۱۰]
- اخ‍ت‍لاف حقوق زن و م‍رد در اسلام و خانواده (1371). تهران: مجرد.[۱۱]
- خورشید شب (1382). تهران: ذه‍ن‌آوی‍ز.[۱۲]
کتاب دیگری از مریم ساوجی نیز انتقاد بر قانون حمایت خانواده است. (در کتاب خانم قویمی اشاره می‌شود که این کتاب در دست تهیه است).[۳]
کتاب حقوق زنان در اقوام و ادیان توسط بنگاه مطبوعاتی علی‌اکبر علمی منتشر شده است.[۱]
مقاله
- آموزش و پرورش در ادبیات ایران (1338). آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت). اردیبهشت 1338. سال 30. شماره 7.
- تعلیم و تربیت در ادبیات ایران (1338). آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت). آبان 1338. سال 31. شماره 2.
- تعلیم و تربیت در ادبیات ایران (1338). آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت). دی 1338. سال 31. شماره 4.
- انجمن ادبی حکیم نظامی (1335). ارمغان. اردیبهشت 1353. دوره 43. شماره 2.
- آویزه‌های نور (شعر) (1355). درس‌هایی از مکتب اسلام. شهريور 1355. سال 17. شماره 9.[۱۳]
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ مشیرسلیمی، علی‌اکبر (ـ ـ13). زنان س‍خ‍ن‍ور: از ی‍ک‍ه‍زار سال پیش تا ام‍روز که ب‍ه‌زب‍ان پ‍ارس‍ی س‍خ‍ن گ‍ف‍ت‍ه‌ان‍د. ج3. تهران: ش‍رک‍ت س‍ه‍ام‍ی چاپ و انتشارات ک‍ت‍ب ایران. صص284-286.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ روزنامه اعتماد ملی (1386). 22 مهر. شماره 483. ص7.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ پیرنیا، منصوره (1374). سالار زنان ایران. واشنگتن: مهر ایران.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ساوجی، مریم (1382). خورشید شب. تهران: ذهن آویز. صص6-13.
- ↑ گفتگویی آزاد با خانم مریم ساوجی مدیر دبیرستان و مدرسه راهنمایی مریم ساوجی (1352). آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت). اسفند 1352. سال 43. شماره 6.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ خشایار وزیری، فخری (قویمی) (1352). کارنامه زنان مشهور ایران. تهران: وزارت آموزش و پرورش. صص257-258.
- ↑ دژم، عذرا (1384). اولین زنان. تهران: علم. ص173.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ع‍اب‍دی‍ن‍ی، ح‍س‍ن (1401). دختران شهرزاد: زنان نویسنده ایرانی. ویراستار احمد سمیعی‌گیلانی. تهران: نشر چشمه. ص76.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ساوجی، مریم (1371). اخ‍ت‍لاف حقوق زن و م‍رد در اسلام و خانواده. تهران: مجرد. ص8.