مریم ساوجی
مریم ساوجی (1296-1386) نویسنده، شاعر و حقوقدان بود.
زندگی‌نامه
مریم ساوجی (فاطمی) (1296-1386)[۱] [۲] متخلص به صور که بعدها به مریم تغییر کرد، فرزند آقا میرزا کوچک ساوجی و عالیه بود. پدرش یکی از دبیران فرهنگ و از روحانیان پایه اول ایران بود که برخی از علما و روحانیان بزرگ امروز شاگردی او را داشته و نزد وی درس خوانده‌اند. ساوجی به زبان‌های فرانسوی و عربی مسلط بود و افزون بر فن سخنوری هنر نویسندگی را نیز دارا بود. مریم ساوجی دوبار ازدواج کرد. او از همسر اول سه فرزند، دو پسر و یک دختر داشت. همسر دوم مریم ساوجی، مجتبی فاطمی سردفتر اسناد رسمی شماره 111 و مدیر روزنامه آفتاب چاپ تهران بود که در کارهای ادبی، تدوین و نگارش آثار حقوقی کمک و مشوق مریم بود و حاصل این ازدواج نیز دو فرزند بود.[۲] شیرین صوراسرافیل دختر وی است.
تحصیلات
مریم ساوجی در سال 1310 جزو نخستین گروه زنانی بود که در دارالمعلمات پذیرفته شد.[۳]او تحصیلات عالی خود را در رشته حقوق قضایی و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران به پایان رساند.[۴]پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ه او با عنوان حقوق زن در اقوام و ادیان به راهنمایی محمد مشکوه در سال 1328 بود.[۳]
فعالیت‌های فرهنگی
مریم ساوجی خدمات فرهنگی را از آموزگاری شروع کرد و عهده‌دار ریاست یک دبیرستان ملی که در خیابان مهام در محله چهارصد دستگاه تهران توسط او بنیاد نهاده بود شد،[۵]مدیر دبیرستان و مدرسه راهنمایی به نام مریم ساوجی.[۶] مریم ساوجی در 10 سال آخر خدمت خود، سرپرستی این مدرسه را عهده‌دار شد و بعد از بازنشستگی آن را به اداره آموزش و پرورش واگذار کرد.[۳] فعالیت ادبی نامبرده از اوان تحصیلات دوران متوسطه آغاز شد و اولین کتاب او دختر راه و سپس فرشته و اختلاف حقوق زن و مرد در اسلام و قوانین ایران مجموعه سخنرانیهای حقوقی او در رادیو ایران است.[۵] او سرودن شعر را نیز از سیزده سالگی آغاز کرد و تا سن هجده سالگی به شاعر توانمندی تبدیل شد.[۳] مریم ساوجی اولین زنی است که مبحث حقوق زن را در سال 1335 در رادیو ایران عنوان نمود و به سبب دشواری‌ها و مشکلاتی که در این راه مانع اولیه این سخنرانی‌ها شد ناچار این مباحث را در قالب کتابی به نام قوانین ایران به چاپ رسانید[۷] و بین تمام مقامات قضایی و سازمان‌های زنان توزیع کرد و پس از انتشار کتب و در نتیجه تلاش‌های پیگیر دیگر امتیاز دفترخانه اسناد رسمی برای او پیشنهاد گردید ولی ساوجی به جهت علاقمندی، به کار تعلیم و تربیت ادامه داد.[۵] مریم ساوجی مدتی نیز مدیر مدرسه پیرایش بود.[۸]
فعالیت‌های اجتماعی
مریم ساوجی از سال 1325 شمسی فعالیت اجتماعی را آغاز نمود. او علاوه بر فعالیت‌های ادبی و فرهنگی سابقه مطبوعاتی نیز داشت و به هنگام حیات همسرش سردبیری روزنامه آفتاب را که همسرش منتشر می‌کرد داشت. ساوجی به عنوان نویسنده و مشاور حقوقی با سازمان‌های زنان و مجلات مختلف نیز همکاری می‌کرد و اشعارش در غالب مجلات و رادیو منتشر و پخش می‌شد. او عضو اتحادیه زنان حقوقدان ایران وابسته به اتحادیه بین‌المللی زنان حقوقدان و عضو رسمی انجمن قلم نیز بود و خود نیز مؤسس انجمن ادبی بود که شخصاً اداره آن را برعهده داشت و به موازات فعالیت اجتماعی زندگی خانوادگی خود را نیز اداره می‌نمود.[۵]
فعالیت‌های سیاسی
مریم ساوجی سیاسی نبود اما خسارت حضور زندگی سیاسی فرزندان خود را بارها به صورت‌های مختلف در زندگیش پرداخت. پرداخت هزینه وکیل و خرید محکومیت زندان برای دختر بزرگتر که همراه اعضاء کمیته دانشگاه در سال 1345 محاکمه می‌شد ـ که قبل از آن نیز پسر بزرگتر در نوجوانی در حوادث 30 تیر مدتی را در زندان گذرانیده بود ـ کمتر از آن خسارتی بود که او به خاطر آن به زندان رفت، و این در سال‌های 50 و در بازگشت از سفری زمینی به خارج و به همراه دختر و دامادش که از فعالان سیاسی بودند اتفاق افتاد. با وجود آن که عدم همراهی فکری او با دختر و داماد در بندش برای دستگاه روشن بود او را به همراه مأموران ساواک و در لباس زندان برای بازرسی خانه آوردند. مریم ساوجی مدتی بعد آزاد شد، ولی بستگان در بند با تحمل آزارهای معمول تا انقلاب در زندان ماندند و مادر گاه برای دیدار آنان به زندان می‌رفت.[۸]
تحلیل
کلیه آثار منتشره مریم چه نظم و چه نثر روان و ساده و اجتماعی و دارای استحکام و انسجام کلام است و در بیشتر اشعار او مانند نوشته‌هایش جنبه های ظریف و پر احساس زنانه و مادرانه به چشم می‌خورد.
اشعارش آنچه که به سبک اصیل و کلاسیک سروده شده دارای مضمون نو و آنها که به سبک و روال نو سروده شده بستگی خود را کلا با قوانین اصیل ادبی از دست نداده است و دارای اوزان عروضی شکسته و تا حدی در قید قافیه می‌باشد.[۵]مریم ساوجی داستان را رسانه‌ای اجتماعی ـ اخلاقی می‌دید. او داستان عصر طلایی یا فرشته (1324) را با نام مستعار م.س. صور یا مریم صور منتشر کرد.[۹]
آثار
کتاب
- دختر راه (بی‌تا). تهران.[۵][۴]
- گ‍ل ی‍خ (1369؟). بی‌جا.[۵]
- عصر طلایی یا فرشته (1324). تهران: چاپخانه دانش.[۹][۶]
- اختلاف حقوق زن و مرد در اسلام و قوانین ایران: مجموعه سخنرانیهای حقوقی ب‍خ‍ش ب‍رن‍ام‍ه ب‍ان‍و در رادیو تهران (1337). تهران: علمی.[۷]
- هدیه بصاحبدلان: دیوان مریم دفتر اول شامل: مثنویات - قطعات... (1339). تهران: عطائی.[۸]
- گلبرگ (1344). تهران: مؤسسه مطبوعاتی عطائی.[۹]
- پ‍ن‍ج‍ه با خورشید مجموعه شعر (1349). تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات حمید.[۱۰]
- خورشید شب (1382). تهران: ذه‍ن‌آوی‍ز.[۱۱]
کتاب دیگری از مریم ساوجی نیز انتقاد بر قانون حمایت خانواده است. (در کتاب خانم قویمی اشاره می‌شود که این کتاب در دست تهیه است).[۴]
کتاب حقوق زنان در اقوام و ادیان توسط بنگاه مطبوعاتی علی‌اکبر علمی منتشر شده است.[۲]
مقاله
- آموزش و پرورش در ادبیات ایران (1338). آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت). اردیبهشت 1338. سال 30. شماره 7.
- تعلیم و تربیت در ادبیات ایران (1338). آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت). آبان 1338. سال 31. شماره 2.
- تعلیم و تربیت در ادبیات ایران (1338). آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت). دی 1338. سال 31. شماره 4.
- انجمن ادبی حکیم نظامی (1335). ارمغان. اردیبهشت 1353. دوره 43. شماره 2.
- آویزه‌های نور (شعر) (1355). درس‌هایی از مکتب اسلام. شهريور 1355. سال 17. شماره 9.[۱۲]
منابع
- ↑ مشیرسلیمی، علی‌اکبر (ـ ـ13). زنان س‍خ‍ن‍ور: از ی‍ک‍ه‍زار سال پ‍ی‍ش تا امروز که ب‍ه‌زب‍ان پ‍ارس‍ی س‍خ‍ن گ‍ف‍ت‍ه‌ان‍د. ج3. تهران: ش‍رک‍ت س‍ه‍ام‍ی چاپ و انتشارات کتب ایران. ص285.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ مشیرسلیمی، علی‌اکبر (ـ ـ13). زنان س‍خ‍ن‍ور: از ی‍ک‍ه‍زار سال پ‍ی‍ش تا امروز که ب‍ه‌زب‍ان پ‍ارس‍ی س‍خ‍ن گ‍ف‍ت‍ه‌ان‍د. ج3. تهران: ش‍رک‍ت س‍ه‍ام‍ی چاپ و انتشارات کتب ایران. صص284-286.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ روزنامه اعتماد ملی (1386). 22 مهر. شماره 483. ص7.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ پیرنیا، منصوره (1374). سالار زنان ایران. واشنگتن: مهر ایران.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ خشایار وزیری، فخری (قویمی) (1352). کارنامه زنان مشهور ایران. تهران: وزارت آموزش و پرورش. صص257-258.
- ↑ گفتگویی آزاد با خانم مریم ساوجی مدیر دبیرستان و مدرسه راهنمایی مریم ساوجی (1352). آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت). اسفند 1352. سال 43. شماره 6.
- ↑ دژم، عذرا (1384). اولین زنان. تهران: علم. ص173.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ساوجی، مریم (1382). خورشید شب. تهران: ذهن آویز. صص6-13.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ع‍اب‍دی‍ن‍ی، ح‍س‍ن (1401). دختران شهرزاد: زنان نویسنده ایرانی. ویراستار احمد سمیعی‌گیلانی. تهران: نشر چشمه. ص76.