عالم نسوان

نشریه عالم نسوان، شماره 2، سال 6، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

عالم نسوان نام نشریه‌‎ای مربوط به زنان ایران به صاحب امتیازی نوابه صفوی بود که از سال ۱۲۹۹ش تا آبان 1311 به مدت دوازده سال در تهران منتشر می‌شد.

تاریخچه

نشریه عالم نسوان پنجمین روزنامه مربوط به زنان ایران بود که به صاحب امتیازی نوابه صفوی از مهر سال 1299 ش. تا آبان 1311 در تهران منتشر می‌شد. این نشریه توسط جمعيت فارغ‌التحصيلان مدرسه عالی اناثيه آمريكايی ايران (بيت ئيل) منتشر می‌شد. این مدرسۀ دخترانه را مبلغان مسیحی آمریکایی در دوران سلطنت ناصرالدین شاه تأسیس کرده بودند و تحصیل تمامی دختران مسیحی، یهودی، زرتشتی و مسلمان در آن آزاد بود؛ ولی پس از انقلاب مشروطه حضور دختران مسلمان در این مدرسه بیش از پیش افزایش یافت. عالم نسوان اولين نشريه‌ای است كه در ايران تحت نظارت هيأت تحريريه اداره می‌شد.[۱] اين نشریه 12 سال متوالی منتشر شد و بيشتر مقالات آن را فارغ‌التحصيلان مدرسه بيت ئيل ‌می‌نوشتند.

نشریه عالم نسوان که از آغاز تحول فکری زنان ایران به وجود آمد گرچه نقشی مؤثر در آزادی بانوان نداشت، ولی چون به مدت طولانی منتشر می‌شد، می‌توان آن را از نشریات مؤثر در پیشرفت زنان ایرانی دانست.

این نشریه هر دو ماه یک بار در 38 صفحه به قطع خشتی کوچک منتشر می‌شد. هزینه اشتراک سالانه آن در تهران ده قران و در خارج از تهران 12 قران و تک شماره دو قران بود.

نامه سید ضیاءالدین طباطبایی به حکومت نظامی تهران مبنی بر اقدام برای مجوز نشریه عالم نسوان، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

اجازه انتشار

مجلۀ عالم نسوان در نخستین روزهای پس از کودتای سوم اسفند 1299 از دولت سیدضیاءالدین تقاضای انتشار کرد. در تاریخ 1299 ش. با نامۀ سیدضیاءالدین طباطبایی به حکومتِ نظامی تهران این مجله اجازۀ انتشار یافت. در این نامه آمده است:

مدرسۀ اناثیۀ امریکائی به موجب شرحی تقاضای طبع و توزیع مجلۀ عالم نسوان را نموده‌اند. چون این مجله به هیچوجه دارای مسائل سیاسی نخواهد بود [ناخوانا] نمائید اجازه طبع و نشر مجلۀ مزبور داده شود.

متعاقب آن ایالت و بلدیۀ تهران در نامۀ مورخ 18 حوت 1299ش خطاب به مدرسۀ اناثیۀ آمریکایی اعلام داشت:

حسب الامر [ناخوانا] حضرت اشرف اعظم آقای رئیس الوزرا دامت عظمته طبع و نشر مجلۀ نسوان آزاد خواهد بود. به وزارت جلیلۀ معارف و اوقاف نیز توصیه شد که از طبع و نشر مجله ممانعت ننماید.

علاوه بر آن در بخشی از نامۀ ایالت و بلدیۀ تهران خطاب به وزارت معارف و اوقاف دربارۀ انتشار عالم نسوان چنین آمده است:

سواد دستخط نمرۀ 12166 ریاست وزراء عظام دامت عظمته در خصوص طبع و نشر مجلۀ نسوان [ناخوانا] تقدیم می‌گردد. [ناخوانا] فرمایید در طبع و نشر مجلۀ مزبور ممانعت ننمایند.

موضوع

مطالب و مقالات عالم نسوان به شش حوزه موضوعی «مقالات صحيه»، «دستور پرستاری و تربيت اطفال»، «اداره امور بيتی»، «مدل‌های لباس زنانه»، «اخبار ترقی نسوان و خدمات آنان در كل جهان خصوصاً ايران» و «مقالات ادبی و آثار منظوم و منثور محترمات اديبه ايرانی» تقسیم‌بندی می‌شدند. در نخستين شماره آن یعنی ميزان 1299 (ذی‌الحجه 1338ق.)

مجلۀ عالم نسوان در همان آغاز خود را این چنین معرفی کرد:

غرض از تأسیس عالم نسوان تعاون در تعالی و ترقی نسوان و تشویق آنان به خدمت به وطن و خانواده و حسن ادارۀ امور تربیتی می‌باشد. مجلۀ عالم نسوان هر دو ماه یک نمره طبع و توزیع می‌شود. ابداً قصد انتشار اخبار سیاسی که در روزنامه‌های یومیه خوانده می‌شود نداشته؛ فقط مطالبی را که برای زنان ایران نهایت لزوم و اهمیت را دارد مورد بحث قرار خواهد داد.

این نشریه به شدت سیاست غیرسیاسی بودن را تعقیب می‌کرد و شاید به همین دلیل توانست برای مدت طولانی بدون توقیف انتشار یابد. در یکی از شماره های عالم نسوان چنین نوشته شده:

ما را عقیده بر آن است که عوض آنکه همّ خود را صرف سیاست بی‌معنی نماییم، بهتر است که سیاه روزگاری خود را اصلاح کنیم و به هر نحوی که ممکن است درصدد ترویج علوم، ایجاد مؤسسات علمی و تشکیل محافل و مجالس اخلاقی و ادبی برای رفع نواقص نسوان، تحصیل حقوق و اختیارات آنان، تحصیل آزادی برای تعلیم و تربیت آنان برآییم تا شاید بشود خوشبختی برای نسوان بدبخت این سرزمین فراهم آوریم.

عالم نسوان تغییر و تحول زن و مشارکت او در زندگانی اجتماعی را بر هر امر دیگری مقدم می‌دانست. این نشریه جهل و نادانی زنان را امری ناپسند شمرده و باور داشت زنان در رفتاری که با آنها می‌شد مقصرند. به علاوه اعتقاد زنان به خرافات را که ناشی از جهل و نادانی آنان بود سبب تخیفف و تحقیر زنان از سوی مردان می‌انگاشت:

....مردان پیوسته پست‌ترین جایگاه و مقام و حقیرترین موقع را در معیشت فردی و اجتماعی خویش نصیب ما می‌سازند.

از نظر این نشریه مادری می‌توانست فرزندان شایسته‌ای تربیت کند که خود از آموزش کافی دیده باشد:

... تا اصول موهومات منهدم و زنان این سرزمین عالِم نشوند هر سعی که در ترقی وطن کنند مانند خانه ایست که بنیان آن را بر گِل گذارند.

خانواده یکی از مهمترین موضوعات مورد توجه نویسندگان عالم نسوان بود. این نشریه حیاتی‌ترین مسائل زندگی خانوادگی را کودک همسری، ازدواج موقت (متعه)، تعدد زوجات، بیماری‌های آمیزشی و سایر تهدیدات علیه زنان می‌دانست.

سرانجام این نشریه آخرین شماره خود را در آبان 1311ش. منتشر کرد و پس از آن به دلیل نامعلومی تعطیل شد.

پیوند به بیرون

1. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

نگارخانه

• 

  نامه بلدیه تهران به مدرسه دخترانه در خصوص اجازه نشر نشریه عالم نسوان، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

• 

  مجوز عالم نسوان، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

نویسنده: حکمت بروجردی