آتون هروی
زندگی نامه
شاعر و موسیقی¬دان عهد صفوی (پایان سده¬ 9 و آغاز سده¬ 10ق.) و¬¬ ¬ساکن دربار همایون شاه، دومین پادشاه امپراتوری مغولی هند یا گورکانیان که به تونی آتون، بی بی آتون، آتونی حیات خانم و آتونی نیز مشهور است.
او که به رغم جو زمانه¬ خود زنی ¬آزاده و بلند اندیش بود، با همسرش ملابقایی و دیگر شاعران درباری به مناظره و مطایبه می¬نشست و به لطف سخن و صراحت بیان در ¬همه جا شهرت ¬داشت. آتونی مورد احترام و مراد امیر علیشیر نوایی (844- 906ق.) بود. تذکرة مرآت الخیال می¬نویسد: “ آتونی بسیار با فهم و مجلس آرا و سلیم الطبع بوده منکوحة ملابقائی است که امیر نظام الدین علیشیر رحمه ¬اللّه علیه معتقد او بود. گویند ملابقائی را با آتونی مشاعره بسیار دست می داد و نکته¬های رنگین و باریک در میان می آمد. از آن جمله آنکه ملا این رباعی فرمود:” یاران ستم پیر زنی کشت مرا کآواک شده چونی از پشت مرا گر پشت بسوی او دمی خواب کنم بیدار کند بضرب انگشت مرا « آتونی به شعر در جواب نوشت »:
همخوابگی سست رگی کشت مرا
روئی نبود ازو بجز پشت مرا قوت نه چنان که پا تواند برداشت بهتر بود ¬از پشت¬ دوصد هشت مرا در¬ اثر سخت گیری¬های شاه طهماسب ( حک: 930- 984ق.)، به همراه دیگر اعضای گروه و همچنین همسرش به هندوستان سفرکرد و در دربار همایون شاه ( حک: 937- 963ق.) پذیرفته شد. همایون شاه از بذل مال و امکانات آسایشی به آنها دریغ نداشت و در¬ اکرام و بزرگداشت وی و همسرش کوشید. آتون هروی تا پایان عمر خود در دربار گورکانیان هند زندگی کرد. زمان مرگ و مدفن وی نیز نامشخص است. منابع راهگانی، روح¬انگیز(1377). تاریخ موسیقی ایران. تهران: پیشرو. رجبی، محمد حسن (1374). مشاهیر زنان ایرانی و پارسی¬گوی. تهران: سروش. فرخ زاد، پوران (1381). کارنمای زنان کارای ایران، از دیروز تا امروز. تهران: نشر قطره. ل‍ودی، ش‍ی‍رع‍ل‍ی‍خ‍ان(--13). ت‍ذک‍ره م‍رات الخیال. [ت‍ح‍ری‍ر] م‍ح‍م‍دج‍ع‍ف‍ر ص‍اح‍ب ت‍اج‍ر. بمبئی: [بی نا]. مشحون، حسن(1373). تاریخ موسیقی ایران. تهران: سیمرغ. مشیر¬سلیمی، علی¬اکبر(--13). زنان سخنور، ازیکهزار سال پیش تا امروزکه به زبان پارسی سخن ¬گفته¬اند. تهران: ش‍رک‍ت س‍ه‍ام‍ی چ‍اپ و ان‍ت‍ش‍ارات ک‍ت‍ب ایران.