منصوره اتحادیه

منصوره اتحادیه و کتاب‌‎هایی که در نشر تاریخ منتشر کرده است

منصوره اتحادیه (نظام مافی) (زاده 1312 ش.) تاریخ‌نگار، نویسنده، ناشر و استاد دانشگاه ایرانی است.

زندگی‌نامه

منصوره اتحادیه در هشتم اسفند سال ۱۳۱۲ خورشیدی در تهران، در خانواده‌ای که از طرف پدر به تجار آذربایجان و از مادر به خاندان قاجار می‌رسید، متولد شد. پدرش علی اتحادیه فرزند رحیم اتحادیه و مادرش هما فرمانفرمائیان دختر عباس فرمانفرمائیان بود. پدرش مردی فرهیخته و تحصیلکرده انگلستان بود و او را از کودکی با کتابخوانی آشنا کرد. همسر اولش دانشجویی مصری به نام جمال ساکن انگلستان بود که سبب شد منصوره چند سالی در مصر زندگی کند و با زبان عربی و تمدن بزرگ مصر آشنا شود. حاصل این ازدواج یک دختر به نام پریناز است. پس از جدایی از جمال، منصوره اتحادیه با دکتر صادق نظام‌مافی ازدواج کرد که حاصل این زندگی مشترک 3 پسر است.

تحصیلات

منصوره اتحادیه در کنار خیابانی که به نامش نامگذاری شده است

کودکی‌ منصوره اتحادیه در سال‌های سخت جنگ جهانی دوم و اشغال ایران سپری شد. وی در آن سال‌ها با معلم سرخانه، تحصیل را دنبال کرد. خانمی لهستانی که از جنگ جهانی دوم آواره شده بود و در منزلشان زندگی می‌کرد در پنج سالگی آموزش خواندن و نوشتن زبان فرانسه را به او آموخت به گونه‌ای که قبل از الفبای فارسی الفبای فرانسه را یاد گرفت. دروس دبستان را نیز نزد چند معلم سرخانه فراگرفت. همزمان در دبستان ژاندارک هم حاضر می‌شد. از کلاس ششم به بعد به دبیرستان انوشیروان دادگر رفت. سپس به انگلستان رفت و در مدرسه‌ای شبانه‌روزی تحصیلات متوسطه را ادامه داد. برای تحصیلات عالی دانشگاهی رشته تاریخ در دانشگاه ادنبورو در اسکاتلند را انتخاب کرد و در سال 1337 موفق به اخذ درجه فوق‌لیسانس از آن دانشگاه گردید. او در 1356 و پس از بیست سال مجدداً برای ادامه تحصیلات به اسکاتلند رفت و در دانشگاه ادینبرو زیر نظر الوین ساتن دکتری خود را گرفت. موضوع رساله دکتری او «احزاب سیاسی در دوره مشروطیت» بود. او پس از اخذ مدرک دکتری در سال 1359 به ایران بازگشت.

فعالیت‌های علمی

اتحادیه پس از گرفتن درجه فوق‌لیسانس به ایران بازگشت و مدتی در مجله شکار و طبیعت به عنوان مترجم مشغول به کار شد، سپس به عضویت سازمان زنان ایران درآمد، اما طولی نکشید که از آنجا خارج و در مرکز مطالعات عالی بین‌المللی وابسته به دانشکده حقوق دانشگاه تهران مشغول به کار شد. او از 1354-1356 زیر نظر دکتر عباس زرکوب خویی به عنوان مربی استخدام دانشگاه تهران شد. دکتر منصوره اتحادیه در سال ۱۳۶1 نشر تاریخ ایران را در جهت انتشار اسناد و پژوهش‌هایی در حوزۀ تاریخ معاصر ایران راه‌اندازی کرد. منصوره اتحادیه در تاریخ‌نگاری علمی ایران سهم بسزائی دارد. ایشان پس از انقلاب فرهنگی به استادی دانشگاه تهران درآمد و واحدهای درسی گوناگونی از جمله: تاریخ قاجاریه، جنبش‌های یکصد ساله اخیر و تاریخ خاورمیانه را تدریس می‌کرد. وی در سال 1378 از دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران بازنشسته شد اما همچنان به کار و تدریس در بنیاد ایرانشناسی پرداخت.[۱]

آثار

کتاب

آثار بسیاری از منصوره اتحادیه در قالب تألیف و ترجمه موجود است که در زیر به آنها اشاره می‌شود.

1. گوش‍ه‌ه‍ای‍ی‌ از رواب‍ط خ‍ارج‍ی‌ ای‍ران‌ (1355). تهران: آگاه[۲]
2. قورخانچی، محمدعلی (1360). نخ‍ب‍ه‌ س‍ی‍ف‍ی‍ه‌ (در ت‍اری‍خ‌ و ج‍غ‍راف‍ی‍ای‌ اس‍ت‍رآب‍اد). با همکاری سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران[۳]
3. غفاری، محمدعلی بن ابراهیم (1361). تاریخ غفاری. با همکاری سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران[۴]
4. مرام‍ن‍ام‍ه‌ه‍ا و ن‍ظام‌ن‍ام‍ه‌ه‍ای‌ اح‍زاب‌ س‍ی‍اس‍ی‌ ای‍ران‌ در دوره‌ دوم‌ م‍ج‍ل‍س‌ ش‍ورای‌ م‍ل‍ی‌ (1361). تهران: نشر تاریخ ایران[۵]
5. اف‍ض‍ل‌ال‍م‍ل‍ک‌، غ‍لام‍ح‍س‍ی‍ن‌ (1361). اف‍ض‍ل‌‌ال‍ت‍واری‍خ‌. ب‍ا همکاری سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران[۶]
6. شریف کاشانی، محمدمهدی (1362). واقعات اتفاقیه در روزگار. با همکاری سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران[۷]
7. سیاق معیشت در عصر قاجار (1362). با همکاری سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران[۸]
8. جورابچی، محمدتقی (1363). حرف‍ی‌ از ه‍زاران‌ ک‍ان‍در ع‍ب‍ارت‌ آم‍د (وق‍ای‍ع‌ ت‍ب‍ری‍ز و رش‍ت‌ ۱۳۲۶ - ۱۳۳۰ ه‍ج‍ری‌ ق‍م‍ری‌). با همکاری محمدتقی جورابچی، سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران[۹]
9. بی‍ن‍ش‌ و روش‌ در ت‍اری‍خ‌ن‍گ‍اری‌ م‍ع‍اص‍ر (1365). تهران: نشر تاریخ ایران. گردآورنده[۱۰]
10. فرم‍ان‍ف‍رم‍ا، ع‍ب‍دال‍ح‍س‍ی‍ن‌ م‍ی‍رزا (1366). گزیده‌ای از مجموعه اسناد عبدالحسین میرزا فرمانفرما ۱۳۲۵ - ۱۳۴۰ ه‍ج‍ری‌ ق‍م‍ری‌. با همکاری سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران[۱۱]
11. آمار دارالخلافه تهران: اسنادی از تاریخ اجتماعی تهران در عصر قاجار (1368). با همکاری سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران[۱۲]
12. احزاب سیاسی در مجلس سوم (1371). تهران: نشر تاریخ ایران[۱۳]
13. تاج‌السلطنه (1371). خاطرات تاج‌السلطنه. تهران: نشر تاریخ ایران[۱۴]
14. مج‍ل‍س‌ و ان‍ت‍خ‍اب‍ات‌ از م‍ش‍روطه‌ ت‍ا پ‍ای‍ان‌ ق‍اج‍اری‍ه‌ (1375). تهران: نشر تاریخ ایران[۱۵]
15. ژنرال سمینو در خدمت ایران عصر قاجار و جنگ هرات ۱۲۶۶-۱۲۳۶هجری قمری (1375). با همکاری سعید میرمحمدصادق. تهران: نشر تاریخ ایران[۱۶]
16. رض‍ا ق‍ل‍ی‌‌خ‍ان‌ ن‍ظام‌ال‍س‍ل‍طن‍ه‌. زن‍دگ‍ی‌ س‍ی‍اس‍ی‌ (1379). تهران: کتاب سیامک: نشر تاریخ ایران[۱۷]
17. ان‍ف‍ص‍ال‌ ه‍رات‌: م‍ج‍م‍وع‍ه‌ م‍ق‍ال‍ه‌: گ‍وش‍ه‌ه‍ای‍ی‌ از رواب‍ط خ‍ارج‍ی‌ ای‍ران‌ (۱۲۰۰ - ۱۲۸۰ه‍.ق‌.) (1380). تهران: کتاب سیامک[۱۸]
18. فرم‍ان‍ف‍رم‍ا، ف‍ی‍روز م‍ی‍رزا ب‍ن‌ ع‍ب‍اس‌ م‍ی‍رزا (1380). سفرنامه کرمان و بلوچستان. با همکاری سعاد پیرا. تهران: نشر تاریخ ایران[۱۹]
19. پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت (دوره‌های یکم و دوم مجلس شورای ملی) (1381). تهران: نشر تاریخ ایران[۲۰]
20. ف‍رم‍انف‍رم‍ائی‍ان‌، محمدولی (1382). از روزگ‍ار رف‍ت‍ه‌ ح‍ک‍ای‍ت‌... . ب‍ه‌ک‍وش‍ش‌ م‍ن‍ص‍وره‌ ات‍ح‍ادی‍ه‌. تهران: کتاب سیامک[۲۱]
21. مراس‍لات‌ طه‍ران‌: ن‍ام‍ه‌ه‍ای‌ م‍ب‍اش‍ر م‍ی‍رزاح‍س‍ی‍ن‌خ‍ان م‍ب‍ص‍رال‍س‍ل‍طن‍ه‌ از ت‍ه‍ران‌ ب‍ه‌ ک‍اش‍ان‌، ۱۳۰۴ تا ۱۳۰۹ ه‍.ق‌. (1384). با همکاری سعید میرمحمد صادق. تهران: کتاب سیامک[۲۲]
22. زن ایرانی در قرن بیستم (1385). تهران: رخش[۲۳]
23. در م‍ح‍ض‍ر ش‍ی‍خ‌ ف‍ض‍ل‌ال‍ل‍ه‌ ن‍وری‌: اسناد ح‍ق‍وق‍ی‌ ع‍ه‍د ن‍اص‍ری‌ (1385). با همکاری سعید روحی. تهران: نشر تاریخ ایران[۲۴]
24. فرمانفرمائیان، عباس (1386). جنگ انگلیس و عثمانی در بین‌النهرین (۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸م.) و عواقب آن در ایران. با همکاری بهمن فرمان. تهران: کتاب سیامک: نشر تاریخ ایران[۲۵]
25. نظام‌ال‍س‍ل‍طن‍ه‌ م‍اف‍ی‌، ح‍س‍ی‍ن‌ق‍ل‍ی‌ (1386). خاطرات و اسناد حسین‌قلی‌خان نظام‌السلطنه مافی. با همکاری معصومه مافی. تهران: نشر تاریخ ایران[۲۶]
26. فرمانفرمائیان، عباس (1387). عباس‌میرزا فرمان فرماییان (سالار لشکر) زمانه و کارنامه سیاسی و اجتماعی یک سال در قشون فرانسه روابط ناپلیون و ایران. با همکاری بهمن فرمان. تهران: کتاب سیامک[۲۷]
27. امین لشکر، قهرمان بن یوسف (1387). مکاتبات میرزا قهرمان امین‌‌لشکر. با همکاری سعید روحی. تهران: نشر تاریخ ایران[۲۸]
28. بیانی، بهمن (1387). کتابچه قبالجات خزانه مبارکه، املاک حاجی‌میرزاآ‌قاسی، خالصه‌جات و موقوفات دیوان اعلی. با همکاری بهمن بیانی. تهران: نشر تاریخ ایران[۲۹]
29. زنانی که زیر مقنعه کلاهداری کردند: زندگانی ملک تاج‌خانم نجم‌السلطنه (۱۲۷۰- ۱۳۵۰ / ۱۲۳۳ش - ۱۳۱۱) (1389). تهران: نشر تاریخ ایران[۳۰]
30. مغیث السلطنه، یوسف (1390). نام‍ه‌ه‍ای‌ ی‍وس‍ف‌ م‍غ‍ی‍ث‌ال‍س‍ل‍طن‍ه‌ از مجموعه مکاتبات حسین قلی خان نظام السلطنه (۱۳۳۴-۱۳۲۰ هجری قمری). تهران: نشر تاریخ ایران[۳۱]
31. در دهلیزهای قدرت: زندگینامۀ سیاسی حسین علاء (1390). تهران: نشر تاریخ ایران[۳۲]
32. وبای عالمگیر: اسناد و مدارک عبدالحسین میرزا فرمانفرما در حکومت کرمانشاه ۱۳۲۱-۱۳۲۲ق (1392). با همکاری اسماعیل شمس، اعظم غفوری. تهران: نشر تاریخ ایران[۳۳]
33. حکایت یک زن در زیر و بم روزگار: زندگینامه عزت‌السلطنه نظام‌مافی(فرمانفرمائیان) (1392). با همکاری بهمن فرمان. تهران: نشر تاریخ ایران[۳۴]
34. یادداشت هایی از زندگانی باقر کاظمی (1393). با همکاری داوود کاظمی. تهران: نشر تاریخ ایران[۳۵]
35. زیر پوست شهر (1393). با همکاری سعاد پیرا، سعید روحی. تهران: نشر تاریخ ایران[۳۶]
36. نفت چیاسرخ کرمانشاه‏‫: منتخبی از اسناد حکومتی عبدالحسین میرزا فرمانفرما ۳۲ - ۱۳۱۹ق.‬‮‬‏‫ (1394). با همکاری اسماعیل شمس، سعید روحی. تهران: نشر تاریخ ایران[۳۷]
37. اینجا طهران است... : مجموعه مقالاتی درباره طهران ۱۲۶۹-۱۳۴۴ق (1395). تهران: نشر تاریخ ایران[۳۸]
38. صرافی و صراف‌ها: منتخبی از اسناد حاج رحیم اتحادیه (1395). با همکاری سعید روحی. تهران: نشر تاریخ ایران[۳۹]
39. زندگی خالی نیست (1395). تهران: نشر تاریخ ایران[۴۰]
40. زندگی باید کرد (1395). تهران: نشر تاریخ ایران[۴۱]
41. محتشم السلطنه (1396). تهران: نشر تاریخ ایران[۴۲]
42. نصرت‌الدوله: مجموعه مکاتبات،‌ اسناد و خاطرات فیروز میرزا فیروز (1396). با همکاری سعاد پیرا. تهران: نشر تاریخ ایران[۴۳]
43. یادی از روزهای رفته: خاطرات حسن مشرف نفیسی (مشرف الدوله) (1397). تهران: نشر تاریخ ایران[۴۴]
44. زن‌ در تاری‍خ‌ ایران ‏‫م‍ع‍اص‍ر (از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی): مجموعه مقالات سمینار بین‌المللی زن در تاریخ ایران معاصر دانشگاه زنجان ۱۵ تا ۱۷ اسفند ۱۳۸۳ (1397). منصوره اتحادیه، شیرین بیانی و دیگران. تهران: کویر [۴۵]
45. حکومت کرمانشاهان (1397). با همکاری اعظم غفوری. تهران: نشر تاریخ ایران[۴۶]
46. تجار و تجارت: منتخبی از اسناد تجارتخانه اتحادیه (1398). با همکاری رقیه آق‌بالازاده شللو. تهران: نشر تاریخ ایران[۴۷]
47. زنی در فراسوی زمان (1398). با همکاری سعاد پیرا، الهام ملک زاده. تهران: نشر تاریخ ایران[۴۸]
48. زنی در پشتِ دوربین عکاسی: زندگی‌نامه عزت‌الملوک فرمانفرمائیان (1398). با همکاری فیروز فیروز، محمدرضا طهماسب پور. تهران: نشر تاریخ ایران[۴۹]
49. تجارتخانه صادقی (1399). با همکاری متین صادقی و رقیه آق‌بالازاده‌شللو. تهران: نشر تاریخ ایران[۵۰]
50. نیمۀ پنهان: زنان ایران در آستانۀ قرن بیستم: منتخبی از اسناد عبدالحسین فرمانفرما به انضمام منتخبی از کتابچه مخارج و مواجب ملتزمین رکاب (1399). با همکاری شیوا رضایی، علیرضا نیک نژاد. تهران: نشر تاریخ ایران[۵۱]
51. قاجار، امامقلی‌بن بدیع الزمان‏‫ (1400). تاریخ قاجاریه. با همکاری علیرضا نیک نژاد. تهران: نشر تاریخ ایران[۵۲]

ترجمه

1. بن‌ت‍ان‌، ش‍ارل‌ اگ‍وس‍ت‌ (1354). سفرنامه آگوست بن‌تان. تهران: چاپخانه سپهر[۵۳]
2. مک‍ن‍زی‌، چ‍ارل‍ز ف‍ران‍س‍ی‍س‌ (1359). سفرنامه شمال : گزارش چارلز فرانسیس مکنزی اولین کنسول انگلیس در رشت از سفر به مازندران و استرآباد. تهران: گستره[۵۴]
3. دستره، آنت (1363). مس‍ت‍خ‍دم‍ی‍ن‌ ب‍ل‍ژی‍ک‍ی‌ در خ‍دم‍ت‌ دول‍ت‌ ای‍ران‌ (۱۸۹۸ - ۱۹۱۵ م‍ی‍لادی‌) ب‍راب‍ر (۱۳۳۳ - ۱۳۱۴) [ص‍ح‍ی‍ح‌: ۱۳۱۶] ه‍ج‍ری‌ ق‍م‍ری‌). تهران: نشر تاریخ ایران[۵۵]
4. سفیری، فلوریدا (1364). پلیس جنوب ایران: (اس. پی. آر). با همکاری منصوره جعفری فشارکی. تهران: نشر تاریخ ایران[۵۶]
5. انگلیش، باربارا (1383). جن‍گ‌ ای‍ران‌ و ان‍گ‍ل‍ی‍س‌ و ج‍دای‍ی‌ ه‍رات‌ (۱۲۷۳ ه‍ج‍ری‌ ق‍م‍ری‌). با همکاری سعاد پیرا. تهران: تاریخ ایران[۵۷]
6. دریایی، تورج (1383). سق‍وط س‍اس‍ان‍ی‍ان‌: ف‍ات‍ح‍ی‍ن‌ خ‍ارج‍ی‌، م‍ق‍اوم‍ت‌ داخ‍ل‍ی‌ و ت‍ص‍وی‍ر پ‍ای‍ان‌ ج‍ه‍ان‌. با همکاری رح‍ن‍از ام‍ی‍رخ‍ان‍ی‌ ح‍س‍ی‍ن‍ک‌ل‍و. تهران: نشر تاریخ ایران[۵۸]
7. التون، جفری رودلف (1386). شیوه تاریخ‌نگاری. تهران: نشر تاریخ ایران [۵۹]
8. مهدوی، شیرین (1396). زندگی‌نامه حاج‌محمدحسن کمپانی، امین دارالضرب. با همکاری فرحناز امیرخانی حسینک‌لو. تهران: نشر تاریخ ایران[۶۰]
9. وال‍دم‍ن‌، م‍ری‍ل‍ی‍ن‌ راب‍ی‍ن‍س‍ون‌ (1397). زمانه، زندگی و کارنامه بیهقی. تهران: نشر تاریخ ایران[۶۱]

مقاله

منصوره اتحادیه مقالات زیادی در نشریات مختلف به چاپ رسانیده است.[۶۲]

در آثار دیگران

بخش یکم از کتاب سایه‌سار مهربانی: ستایش میلاد و کارنامه دکتر منصوره اتحادیه نظام مافی گفتگوی تاریخ شفاهی با منصوره اتحادیه درباره زندگی ایشان است.

مفاخر

به پاس خدمت‌های ایشان در زمینه تاریخ‌نگاری ایران در 26/4/ 1400 شهرداری تهران خيابان اتحاديه در محدوده منطقه 6 شهرداری تهران واقع در يوسف آباد حد فاصل خيابان ابن سينا تا بيمارستان را به نام استاد دكتر منصوره اتحاديه تغییر داد.[۶۳]

بزرگداشت‌ها

بزرگداشت دکتر منصوره اتحادیه توسط انجمن زنان پژوهشگر تاریخ (1387)

شب منصوره اتحادیه توسط مجله بخارا با همکاری بنیاد فرهنگی اجتماعی ملت، دایره‌‎العمارف بزرگ اسلامی، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، گنجینه پژوهشی ایرج افشار و نشر تاریخ (1394)

بزرگداشت دکتر منصوره اتحادیه در خانه کتاب (1396)

پیوند به بیرون

1. نشرتاریخ
2. سامانه جامع مصوبات شورای اسلامی شهر تهران
3. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
4. پایگاه مجلات تخصصی نور

نویسنده: حکمت بروجردی