ژاله آموزگار

ژاله آموزگار، زبانشناس برجسته ایرانی

ژاله آموزگار (زاده 12 آذر 1318) استاد (بازنشسته) فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران است.

زندگی‌نامه

دکتر ژاله آموزگار استادتمام رشته فرهنگ و زبان‌های باستانی در دانشگاه تهران است که صاحبنظران این رشته به ایشان، لقب «بزرگ‌بانوی مطالعات ایران‌ِ باستان» را داده‌اند.[۱]

دکتر آموزگار، اسطوره‌شناس، مترجم، نویسنده، پژوهشگر بنیاد فرهنگ ایران، عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی و عضو شورای عالی علمی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی است و عضویت هیأت مشورتی انجمن ایران‏شناسی فرانسه در ایران و عضویت گروه انتخاب کتاب را در کارنامه پربار خود دارد.

ژاله آموزگار دکترای زبان‌های باستانی خود را از دانشگاه سوربن فرانسه دریافت کرد و با رتبه علمی استادی، عضو هیأت علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران است. این بانوی پرتلاش عرصه فرهنگ و زبان‌های باستانی، در سال ۱۳۸۵ با بالاترین درجه استادی، بازنشسته شده است. ایران‌‌پژوهان و محققان این حوزه، آموزگار را پیشاهنگ در مطالعات ایران‌باستان، به‌ ویژه بازشناسایی متون پهلوی و اساطیر ایرانی و ادبیات زردشتی می‌دانند و معتقدند که آثار تألیفی و تحقیقی او ابزار کاری برای تدریس و یادگیری هرچه بهتر متون باستانی است که مطالب آن با ساده‌ترین و رساترین زبان، بیان شده است.

با پژوهشی در کارنامه علمی فعالیت‌های دکتر آموزگار می‌توان دریافت که تألیف، ترجمه و نگارش مقاله در باب اساطیر، زبان‌ها و ادیان ایران باستان، متون پهلوی و ادبیات فارسی زرتشتی از جمله مهمترین زمینه‌های کاری دکتر آموزگار است و همکاری با بنیاد فرهنگ ایران را می‌توان نقطه عطف زندگی ایشان محسوب کرد.

آثار و نوشته‌های دکتر آموزگار که برخی با همکاری دکتر تفضلی نوشته شده است، کمک فراوانی به شناخت هرچه بیشتر متون باستانی ایران کرده است. کتاب‌هایی چون زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن و شناخت اساطیر ایران از آن دست کتاب‌هاست که به صورت روشمند و با زبانی ساده و قابل فهم نوشته شده و به‌ عنوان مرجع و منبع موثق مورد استناد بسیاری از محققان و پژوهشگران در این عرصه و به عنوان کتاب درسی در دانشگاه‌های داخلی و خارجی تدریس می‌شود.

مدارج تحصیلی

- ابتدایی و متوسطه، دبیرستان ایراندخت، خوی، تا 1334.

- دیپلم، دبیرستان ایراندخت، تبریز، 1335.

- لیسانس زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز، 1338-1335 (فارغ‌التحصیل با رتبه اول).

- دوره دکتری (با بورس شاگردان اول فرهنگ و زبان‌های باستانی)، دانشگاه سوربن، پاریس، فرانسه، 1346-1342/ 1968-1964.

سوابق علمی و اجرایی

- پژوهشگر بنیاد فرهنگ ایران از 1347 تا 1349.

- استادیار گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران از 1349 تا 1362.

- دانشیار گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران از 1362 تا 1373.

- استاد گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران از 1373 تا 1385.

- استاد بازنشسته دانشگاه تهران با رتبه 29 استادی 1385.

- استاد گروه فرهنگ و زبا‌ن‌های باستانی دانشكده زبان و ادبیات دانشگاه آزاد تهران (واحد علوم و تحقيقات).

دریافت جوایز و نشان‌های علمی

- جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی 1369.

- جایزه کتاب برگزیده سال دانشگاه‌های کشور 69-1368.

- تقديرنامه رئیس بنیاد ایران‌شناسی 1381.

- مراسم بزرگداشت در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی 1382.

- تقدیرنامه دانشگاه تهران 1382.

- تقدیرنامه از سوی احمد مسجد جامعی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی 1383.

- جایزه کتاب فصل سال 1386 برای کتاب دینکرد پنجم.

- جایزه Lifetime Achievement Award, The International Society for Iranian Studies, 2010/ 1389.

- پراستنادترین نویسندگان مقالات ایرانی در حوزه علوم انسانی (مقالات نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام؛ ISC) 1392.

- نشان فردوسی و تقدیرنامه از سوی علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به پاس تلاش ارزنده و ماندگار در زمينه «اساطير و فرهنگ و زبان‌های باستانی ايران»، دانشگاه فردوسی مشهد، 1395.

- نشان لژیون دونور در سفارت فرانسه در تهران، تیرماه 1395. Juin Légion d'Honneur (Officier), 2016.

- جایزه «سرو ایرانی»، دومین آئین نکوداشت کوشندگان میراث فرهنگی ملموس و ناملموس، انجمن‌های دانشگاهی و فرهنگی غیردولتی، اسفند 1395.

- پیشکسوت نمونه دانشگاه تهران، 98/9/25.

عضویت در مجامع علمی داخلی و خارجی

- عضو شورای عالی علمی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. -

- عضو وابسته فرهنگستان زبان ایران، 1386. -

- عضو گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان ایران، 1387.

- عضويت هيئت آئين كتاب و جوايز بنياد موقوفات دكتر محمود افشار.

عضو گروه انتخاب کتاب: Ehsan Yarshater Book Prize for Ancient Iranian Studies.

عضویت در هیئت تحریریه نشریات داخلی

- نامه انسان‌شناسی؛ دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.

- مطالعات ایرانی؛ نشریه مرکز تحقیقات فرهنگ و زبان‌های ایرانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان.

- نامه ایران باستان؛ مجله بین‌المللی مطالعات ایرانی، مرکز نشر دانشگاهی، وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری.

- پیک نور؛ مجله دانشکده ادبیات دانشگاه پیام نور.

- پژوهشنامه ادیان؛ مجله گروه ادیان و عرفان دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات.

-  زبان‌شناخت؛ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

آثار

رساله دکتری

Pahlavi et Persan: études sur la langue et la littérature mazdéennes, de Sar Dar Nasr et le Sar Dar Bondaheš, 1967.

کتاب‌ها

1. اسطوره زندگی زردشت، تألیف، ژاله آموزگار با همکاری احمد تفضلی، چاپ اول، 1370، نشر چشمه، نشر آویشن، چاپ پنجم؛1382‌، ششم؛ 1384، هفتم؛ 1385 .
2. ارداویرا‌فنامه (ارداویرازنامه)؛ حر‌ف‌نویسی، آوانویسی، ترجمه متن پهلوی، واژ‌ه‌نامه، فیلیپ ژینیو، ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار، چاپ اول، 1382‌؛ نشر معین، انجمن ایران‌شناسی فرانسه، چاپ دوم با افزود‌ه‌ها 1382‌، چاپ سوم؛1386.
3. تاریخ اساطیری ایران
4. از گذشته‌های ايران؛ مجموعه مقالات، انتشارات معين، 1396.
5. نظارت و کوشش در چاپ کتاب تاریخ ادبیات پیش از اسلام، دکتر احمد تفضلی، نشر سخن 1376 .
6. تاریخ اساطیری ایران در مجموعه تاریخ جامع ایران‌، مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. چاپ اول 1393. جلد دوم. ص 771-665.
7. نظارت و کوشش در چاپ ترجمه کتاب ادبیات ایران پیش از اسلام به کوشش رونالد امریک و ماریا ماتسوخ، جلد هفدهم (پیوست 1)، تاریخ ادبیات فارسی زیر نظر دکتر احسان یارشاطر، تهران، 1393.
8. کتاب پنجم دینکرد: آوانویسی، ترجمه، تعلیقات، واژه‌نامه، متن پهلوی (1388). ژاله آموزگار، احمد تفضلی. تهران: معین.[۲]
9. زبان، فرهنگ، اسطوره؛ مجموعه مقالات (1390). تهران: معین.[۳]
10. موله، ماریژان (1391). ایران باستان. ترجمه ژاله آموزگار. تهران: توس.[۴]
11. آریانوس، فلاویوس (1393). لشکرکشی اسکندر به ایران. ترجمه همایون صنعتی‌زاده، زیرنظر ژاله آموزگار. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.[۵]
12. یادگار زریران: متنی حماسی از دوران کهن (1395). تهران: معین.[۶]
13. لوکوک، پیر (1395). کتیبه‌های هخامنشی. ترجمه نازیلا خلخالی؛ زیر نظر ژاله آموزگار. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.[۷]
14. زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن (1397). تألیف ژاله آموزگار، احمد تفضلی. تهران: معین.[۸]
15. تصحیح و ترجمه سوتکرنسک و ورشت مانسرنسک از دینکرد 9 (1397). احمد تفضلی. به کوشش ژاله آموزگار. تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.[۹]
16. واژگان آذری و فارسی در زبان مردم تبریز (1398). یحیی ذکاء. زیرنظر ژاله آموزگار. تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی و پژوهش‌های ایرانی و اسلامی: مرکز نشر دانشگاهی.[۱۰]
17. مقالات احمد تفضلی (1398). گردآوری ژاله آموزگار. تهران: توس.[۱۱]
18. کریستن‌سن، آرتور (1398). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایران، ترجمه ژاله آموزگار، احمد تفضلی. تهران: نشر چشمه.[۱۲]
19. مینوی خرد (1400). ترجمه احمد تفضلی؛ به کوشش ژاله آموزگار. تهران: توس.[۱۳]
20. هینلز، جان (1400). شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار، احمد تفضلی. تهران: نشر چشمه.[۱۴]

مقاله‌ها

مجموعه مقالات فارسی دکتر ژاله آموزگار در سایت نورمگز موجود است.[۱۵]همچنین مقالات زیر به قلم ژاله آموزگار در دانشنامه ایرانیکا به نگارش درآمده است:

“Bahrâm-Paždu”, Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Mazda Pub. -“Čangranhača Nâma”, Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Mazda Pub.

-“Anushiravna b.Marzban Ravari”, Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Yarshater, Mazda Pub.

-“Congratulation” (pers. Tabrik, šâd- bâš), Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Yarshater, Mazda Pub. -“Cooking in Pahlavi literature”, Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Yarshater, Mazda Pub.

-“Borj- Nāma”, Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Yarshater, Mazda Pub.

-“La magie de la parole dans la mythologie iranienne’’, Logman, 39, 2003-2004.

-“Paymān’’, the spirit of wisdom [mēnōg xrad], Essay in Memory of Ahmad Tafazzoli Ed. Daryaee, M. Omid salar. 2004, p.32-43.

-“Purdāvud, Ebrāhim”, Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Yarshater, Under Publication.

راهنمایی رساله‌های دکتری و کارشناسی ارشد

ژاله آموزگار راهنمایی، مشاوره و داوری رساله‌های دکتری و پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد متعددی را در دانشگاه تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات و دانشگاه لیون به انجام رسانده است.

بزرگداشت‌ها

ارج‌نامه ژاله آموزگار، ایران‌نامه، به کوشش پروانه پور‌شریعتی و محمد توکلی، دانشگاه تورنتو، سال 29، شماره 2، تابستان 1393/2014.

- جشن‌نامه دکتر ژاله آموزگار، مجله بخارا، شماره 77 و 78، تهران، مهر ـ دی 1389.

- زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی دکتر ژاله آموزگار (اسطوره‌شناس و متخصص زبان‌های باستانی)، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، دی 1382.

- کتاب فانوس تابان. مصاحبه تاریخ شفاهی. ژاله آموزگار یگانه. مصاحبه، تدوین و تحقیق پیمانه صالحی. سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، 1398.

- فیلم حکایت دل؛ آموزگار سخن در اساطیر ایران. اکران اول 98/3/3.

منابع

صالحی، پیمانه (1397). فانوس تابان: مصاحبه تاریخ شفاهی با ژاله آموزگار یگانه. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی.

قنبری، امید (1382). زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی دکتر ژاله آموزگار. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

یادداشت‌های دکتر ژاله آموزگار

تدوین: حکمت بروجردی