ژاله آموزگار
ژاله آموزگار (زاده 12 آذر 1318) استاد (بازنشسته) فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه تهران است.
زندگی‌نامه
دکتر ژاله آموزگار استادتمام رشته فرهنگ و زبانهای باستانی در دانشگاه تهران است که صاحبنظران این رشته به ایشان، لقب «بزرگ‌بانوی مطالعات ایران‌ِ باستان» را داده‌اند.[۱]
دکتر آموزگار، اسطوره‌شناس، مترجم، نویسنده، پژوهشگر بنیاد فرهنگ ایران، عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی و عضو شورای عالی علمی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی است و عضویت هیأت مشورتی انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران و عضویت گروه انتخاب کتاب را در کارنامه پربار خود دارد.
ژاله آموزگار دکترای زبانهای باستانی خود را از دانشگاه سوربن فرانسه دریافت کرد و با رتبه علمی استادی، عضو هیأت علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران است. این بانوی پرتلاش عرصه فرهنگ و زبانهای باستانی، در سال ۱۳۸۵ با بالاترین درجه استادی، بازنشسته شده است. ایران‌‌پژوهان و محققان این حوزه، آموزگار را پیشاهنگ در مطالعات ایران‌باستان، به ویژه بازشناسایی متون پهلوی و اساطیر ایرانی و ادبیات زردشتی می‌دانند و معتقدند که آثار تألیفی و تحقیقی او ابزار کاری برای تدریس و یادگیری هرچه بهتر متون باستانی است که مطالب آن با ساده‌ترین و رساترین زبان، بیان شده است.
با پژوهشی در کارنامه علمی فعالیت‌های دکتر آموزگار می‌توان دریافت که تألیف، ترجمه و نگارش مقاله در باب اساطیر، زبان‌ها و ادیان ایران باستان، متون پهلوی و ادبیات فارسی زرتشتی از جمله مهمترین زمینه‌های کاری دکتر آموزگار است و همکاری با بنیاد فرهنگ ایران را می‌توان نقطه عطف زندگی ایشان محسوب کرد.
آثار و نوشته‌های دکتر آموزگار که برخی با همکاری دکتر تفضلی نوشته شده است، کمک فراوانی به شناخت هرچه بیشتر متون باستانی ایران کرده است. کتاب‌هایی چون زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن و شناخت اساطیر ایران از آن دست کتاب‌هاست که به صورت روشمند و با زبانی ساده و قابل فهم نوشته شده و به عنوان مرجع و منبع موثق مورد استناد بسیاری از محققان و پژوهشگران در این عرصه و به عنوان کتاب درسی در دانشگاههای داخلی و خارجی تدریس می‌شود.
مدارج تحصیلی
- ابتدایی و متوسطه، دبیرستان ایراندخت، خوی، تا 1334.
- دیپلم، دبیرستان ایراندخت، تبریز، 1335.
- لیسانس زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز، 1338-1335 (فارغ‌التحصیل با رتبه اول).
- دوره دکتری (با بورس شاگردان اول فرهنگ و زبانهای باستانی)، دانشگاه سوربن، پاریس، فرانسه، 1346-1342/ 1968-1964.
سوابق علمی و اجرایی
- پژوهشگر بنیاد فرهنگ ایران از 1347 تا 1349.
- استادیار گروه فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه تهران از 1349 تا 1362.
- دانشیار گروه فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه تهران از 1362 تا 1373.
- استاد گروه فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه تهران از 1373 تا 1385.
- استاد بازنشسته دانشگاه تهران با رتبه 29 استادی 1385.
- استاد گروه فرهنگ و زبانهای باستانی دانشكده زبان و ادبیات دانشگاه آزاد تهران (واحد علوم و تحقيقات).
دریافت جوایز و نشان‌های علمی
- جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی 1369.
- جایزه کتاب برگزیده سال دانشگاههای کشور 69-1368.
- تقديرنامه رئیس بنیاد ایران‌شناسی 1381.
- مراسم بزرگداشت در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی 1382.
- تقدیرنامه دانشگاه تهران 1382.
- تقدیرنامه از سوی احمد مسجد جامعی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی 1383.
- جایزه کتاب فصل سال 1386 برای کتاب دینکرد پنجم.
- جایزه Lifetime Achievement Award, The International Society for Iranian Studies, 2010/ 1389.
- پراستنادترین نویسندگان مقالات ایرانی در حوزه علوم انسانی (مقالات نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام؛ ISC) 1392.
- نشان فردوسی و تقدیرنامه از سوی علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به پاس تلاش ارزنده و ماندگار در زمينه «اساطير و فرهنگ و زبانهای باستانی ايران»، دانشگاه فردوسی مشهد، 1395.
- نشان لژیون دونور در سفارت فرانسه در تهران، تیرماه 1395. Juin Légion d'Honneur (Officier), 2016.
- جایزه «سرو ایرانی»، دومین آئین نکوداشت کوشندگان میراث فرهنگی ملموس و ناملموس، انجمن‌های دانشگاهی و فرهنگی غیردولتی، اسفند 1395.
- پیشکسوت نمونه دانشگاه تهران، 98/9/25.
عضویت در مجامع علمی داخلی و خارجی
- عضو شورای عالی علمی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. -
- عضو وابسته فرهنگستان زبان ایران، 1386. -
- عضو گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان ایران، 1387.
- عضويت هيئت آئين كتاب و جوايز بنياد موقوفات دكتر محمود افشار.
عضو گروه انتخاب کتاب: Ehsan Yarshater Book Prize for Ancient Iranian Studies.
عضویت در هیئت تحریریه نشریات داخلی
- نامه انسان‌شناسی؛ دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
- مطالعات ایرانی؛ نشریه مرکز تحقیقات فرهنگ و زبانهای ایرانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
- نامه ایران باستان؛ مجله بین‌المللی مطالعات ایرانی، مرکز نشر دانشگاهی، وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری.
- پیک نور؛ مجله دانشکده ادبیات دانشگاه پیام نور.
- پژوهشنامه ادیان؛ مجله گروه ادیان و عرفان دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات.
- زبان‌شناخت؛ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
آثار
رساله دکتری
Pahlavi et Persan: études sur la langue et la littérature mazdéennes, de Sar Dar Nasr et le Sar Dar Bondaheš, 1967.
کتاب‌ها
- ایران باستان، ماریان موله، ترجمه: ژاله آموزگار، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران،1363؛ چاپ ششم، 1386، انتشارات توس.
- نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان، نوشته آرتور کریستنسن، ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار، احمد تفضلی، جلد اول، چاپ اول، 1369، جلد دوم، 1367، نشر نو، برنده لوح تقدیر و جایزه «کتاب سال»، برگزیده دانشگاههای کشور (1370)، چاپ دوم (دو جلد با هم)، چاپ سوم، نشر چشمه، 1383؛ چاپ چهارم 1386 .
- شناخت اساطیر ایران، نوشته جان هینلز، ترجمه ژاله آموزگار، احمد تفضلی، چاپ اول، 1368، نشر چشمه، نشرآویشن، چاپ دهم، نشر چشمه، 1385 .چاپ شانزدهم 1391.
- اسطوره زندگی زردشت، تألیف، ژاله آموزگار با همکاری احمد تفضلی، چاپ اول، 1370، نشر چشمه، نشر آویشن، چاپ پنجم؛1382، ششم؛ 1384، هفتم؛ 1385 .
- ارداویرا‌فنامه (ارداویرازنامه)؛ حر‌ف‌نویسی، آوانویسی، ترجمه متن پهلوی، واژ‌ه‌نامه، فیلیپ ژینیو، ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار، چاپ اول، 1382؛ نشر معین، انجمن ایران‌شناسی فرانسه، چاپ دوم با افزود‌ه‌ها 1382، چاپ سوم؛1386.
- زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن، تألیف ژاله آموزگار، احمد تفضلی، چاپ اول، 1372، نشر معین، چاپ چهارم 1382 .چاپ هشتم 1392.
- تاریخ اساطیری ایران، تألیف ژاله آموزگار، چاپ اول، 1374، انتشارات سمت، چاپ ششم؛ 1383، چاپ دهم؛ 1387 .چاپ چهاردهم با تجدید نظر 1391.
- کتاب پنجم دینکرد، انتشارات معین، 1386 .چاپ سوم 1392. - زبان، فرهنگ، اسطوره؛ مجموعه مقالات، انتشارات معین، 1386 .چاپ سوم 1390.
- یادگار زریران، انتشارات معین، 1392.
- از گذشته‌هاي ايران؛ مجموعه مقالات، انتشارات معين، 1396.
- نظارت و کوشش در چاپ کتاب تاریخ ادبیات پیش از اسلام، دکتر احمد تفضلی، نشر سخن 1376 .
- تجدید نظر و تجدید چاپ کتاب مینوی خرد، احمد تفضلی، 1379 .
- نظارت در ترجمه کتاب کتیبه‌های هخامنشی، نوشته پیر لوکوک، ترجمه نازیلا خلخالی، نشر فرزان‌روز 1382، و تجدید نظر مجدد 1386 .
- «تاریخ اساطیری ایران» در مجموعه تاریخ جامع ایران، مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. چاپ اول 1393. جلد دوم. ص 771-665.
- نظارت و کوشش در چاپ ترجمه کتاب ادبیات ایران پیش از اسلام به کوشش رونالد امریک و ماریا ماتسوخ، جلد هفدهم (پیوست 1)، تاریخ ادبیات فارسی زیر نظر دکتر احسان یارشاطر، تهران، 1393.
- نظارت بر ترجمه فارسی کتاب لشکرکشی اسکندر به ایران، ترجمه همایون صنعتی‌زاده، انتشارات موقوفات دکتر محمود افشار، 1393.
- تصحیح و ترجمه سوتکرنسک و ورشتمانسرنسک از دینکرد 9. احمد تفضلی. به کوشش ژاله آموزگار. مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی و پژوهشهای ایرانی و اسلامی. تهران، 1397.
- واژههای آذری و فارسی در زبان مردم تبریز. یحیی ذکاء. زیر نظر ژاله آموزگار. مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی و پژوهشهای ایرانی و اسلامی. تهران، 1398.
- مقالات احمد تفضلی. گردآوری ژاله آموزگار. انتشارات توس. تهران، 1398.
مقاله‌ها
مجموعه مقالات فارسی دکتر ژاله آموزگار در سایت نورمگز موجود است.[۲]همچنین مقالات زیر به قلم ژاله آموزگار در دانشنامه ایرانیکا به نگارش درآمده است:
“Bahrâm-Paždu”, Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Mazda Pub. -“Čangranhača Nâma”, Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Mazda Pub.
-“Anushiravna b.Marzban Ravari”, Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Yarshater, Mazda Pub.
-“Congratulation” (pers. Tabrik, šâd- bâš), Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Yarshater, Mazda Pub. -“Cooking in Pahlavi literature”, Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Yarshater, Mazda Pub.
-“Borj- Nāma”, Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Yarshater, Mazda Pub.
-“La magie de la parole dans la mythologie iranienne’’, Logman, 39, 2003-2004.
-“Paymān’’, the spirit of wisdom [mēnōg xrad], Essay in Memory of Ahmad Tafazzoli Ed. Daryaee, M. Omid salar. 2004, p.32-43.
-“Purdāvud, Ebrāhim”, Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Yarshater, Under Publication.
راهنمایی رساله‌های دکتری و کارشناسی ارشد
ژاله آموزگار راهنمایی، مشاوره و داوری رساله‌های دکتری و پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد متعددی را در دانشگاه تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات و دانشگاه لیون به انجام رسانده است.
بزرگداشت‌ها
ارج‌نامه ژاله آموزگار، ایران‌نامه، به کوشش پروانه پور‌شریعتی و محمد توکلی، دانشگاه تورنتو، سال 29، شماره 2، تابستان 1393/2014.
- جشن‌نامه دکتر ژاله آموزگار، مجله بخارا، شماره 77 و 78، تهران، مهر ـ دی 1389.
- زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی دکتر ژاله آموزگار (اسطوره‌شناس و متخصص زبانهای باستانی)، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، دی 1382.
- کتاب فانوس تابان. مصاحبه تاریخ شفاهی. ژاله آموزگار یگانه. مصاحبه، تدوین و تحقیق پیمانه صالحی. سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، 1398.
- فیلم حکایت دل؛ آموزگار سخن در اساطیر ایران. اکران اول 98/3/3.
منابع
صالحی، پیمانه (1397). فانوس تابان: مصاحبه تاریخ شفاهی با ژاله آموزگار یگانه. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی.
قنبری، امید (1382). زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی دکتر ژاله آموزگار. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
یادداشت‌های دکتر ژاله آموزگار
تدوین: حکمت بروجردی