آمنه‌بیگم مجلسی

آمنه بیگم مجلسی که به آمنه خاتون نیز شهرت داشته از زنان عالم، محدث و فقیه قرن یازدهم و دوازدهم هجری بوده است.

زندگی‌نامه

وی بزرگترین دختر از چهار دختر علامه محمد تقی مجلسی (1003/ 1004-1070 ق)، معروف به مجلسی اول و خواهر ملا محمد باقر مجلسی (1037/1038- 1110 ق) معروف به مجلسی دوم بود. وی در خانواده علم و فضیلت و تقوا پرورش یافت و مدارج ترقی را تا درجه اجتهاد به سرعت پیمود. آمنه بیگم هم از کمال و هم از جمال برخوردار بود. همسرش ملا محمد صالح مازندرانی از شاگردان با تقوا و فاضل پدرش بود که علیرغم تنگدستی به پیشنهاد پدر با او ازدواج کرد. به نوشته آقا احمد بهبهانی در مرآت الاحوال جهان‌نما، ملا محمد صالح در شب زفاف پس از شکر و حمد الهی به گوشه‌ای رفت و تا پاسی از شب مشغول مطالعه شد و صبح زود برای مباحثه یا تدریس از خانه بیرون رفت. آمنه بیگم که ناظر کار وی و متوجه مشکل علمی او شده بود پس از رفتن همسرش حل آن را بر روی کاغذی نوشت و در لای کتاب گذاشت. شب بعد که ملا محمد صالح کتاب را گشود و نوشته را دید دانست که از همسر فاضله او است.

آمنه بیگم زنی پرهیزگار و مجتهد بوده است. آقا احمد بهبهانی او را «فاضلة مقدسة مجتهده» می‌نامد و از جمله عبدالله افندی نویسنده کتاب ریاض العلماء و حیاض الفضلاء که معاصر ایشان بوده او را فاضله عالمه صالحه متقیه معرفی کرده و درباره ایشان می‌گوید: «او همسر ملا محمد صالح مازندرانی است. شنیده‌ام همسرش با همه فضل و دانشی که دارد بعضی از مشکلات کتاب «قواعد» علامه حلی را از او استفسار می‌کند. آمنه خاتون خواهر استاد استناد ما [علامه مجلسی اول] مُدَّضِلُّه است». با توجه به اینکه صاحب ریاض این مطلب را در زمان حیات استاد خود، علامه مجلسی دوم نوشته، مؤید آنست که آمنه بیگم قبل از این تاریخ هم صاحب فضل و کمال بوده است.

آثار

مؤلف ریاحین الشریعه به استناد یک نسخه خطی ریاض العلما (موجود در کتابخانه ملک)، دو اثر را به آمنه بیگم نسبت می‌دهد: یکی شرح الفیه ابن مالک و دیگری شرح شواهد سیوطی. مؤلف ریاض الجنه نیز ضمن تمجید فضایل و کمالات وی می‌نویسد که ایشان کتابی بسیار خوب در فقه تا باب عبادت تألیف کرده است. او علاوه بر این در گردآوری احادیث بعضی از مجلدات بحارالانوار به برادرش نیز کمک می‌کرده است. بعدها نیز همسرش با همه علم و فضلی که داشت در حل بعضی از مسائل علمی با وی مباحثه می‌نمود. آیت الله بروجردی -که از نوادگان بزرگ آمنه بیگم بود- در رساله‌ای که راجع به سلسله خاندان خود و انتساب آنها به خاندان‌های علمی شیعه نوشته، به دستخط جد اعلایش، سید محمد طباطبایی اصفهانی در پایان رساله خطی موالید پیغمبر و ائمه (س)، پس از نقل داستان ابن قولویه راجع به بازگرداندن حجرالاسود توسط قرامطه به مکه معظمه و نصب آن در جای خود نوشته است: «این داستان از جده‌ام، ثقه عالمه فاضله زاهده عابده، آمنه، از پدرش علامه ملا محمد تقی مجلسی نقل شده است.»

فرزندان

آمنه بیگم از همسرش ملا محمدصالح مازندرانی شش فرزند داشت از جمله محمدسعید اشرف مازندرانی، محمدهادی اصفهانی، نورالدین محمد، محمدسعید متخلص به اشرف، حسنعلی، عبدالباقی، محمدحسین و احتمالاً یکی از دخترانش زکیه است که او نیز دارای علم فقاهت بود. دختر دیگرش به همسری میر ابوالمعالی درآمد. بزرگان اسلامی مانند محمدباقر وحید بهبهانی، سید محمدمهدی بحرالعلوم، سید علی طباطبایی (صاحب ریاض)، سید محمدحسین شهرستانی و سید حسین طباطبایی بروجردی از نوادگان دختری آمنه‌بیگم مجلسی هستند و خاندان‌های طباطبایی، بروجردی، شهرستانی (آل شهرستانی)، وحید اصفهانی، بحرالعلوم از نوادگان آمنه بودند.

وفات

تاریخ فوت آمنه بیگم مشخص نیست. به نوشته ریحانة الادب مرقد وی در تخت فولاد اصفهان است، ولی مؤلف زندگی‌نامه علامه مجلسی این نظر را رد کرده و احتمال می‌دهد که یکی از قبرهای واقع در بقعه علامه مجلسی که اشعاری بر روی آن نوشته شده متعلق به آمنه بیگم بوده که بعدها در جریان تعمیر و مرمت، مشخصات روی سنگ قبر از میان رفته است. برخی منابع از او به آمنه خاتون نیز یاد کرده‌اند.

منابع

نویسنده: حکمت بروجردی