مسئله حجاب

مسئله حجاب، اثر مرتضی مطهری (1358-1298ش) است که از مجموعه سخنرانی‌های او دربارۀ حجاب در انجمن اسلامی پزشکان تهران فراهم‌آمده است.

خلاصه

مرتضی مطهری مسئله حجاب را در پنج بخش بررسی کرده است؛ او در آغاز، نشان می‌دهد که . ‏مطهری فلسفۀ پوشش در اسلام را از ابعاد و جنبه‌های گوناگون می‌کاود. سپس، به ایراد و اشکال‌های کسانی که با اصل حجاب و پوشش می‌ستیزند، پاسخ‌ می‌دهد. او در بخش پایانی کتاب، اصل حجاب و مرزهای آن را با روی‌کرد قرآنی، روایی و با توجه به سیرۀ مسلمانان بررسی می‌کند.

مطهری از منابع اهل سنت مانند کشاف زمخشری، سنن ابو داود و جامع ترمذی نیز بهره‌گرفته است ‏و به منابع غربی نیز استناد می‌کند. جایگاه و اهمیت کتاب مسأله حجاب مطهری بدون مطالعه تاریخ تحلیلی فتاوای حجاب در قرن سیزدهم هجری شمسی درک نمی‌شود. در چارچوب گفتمان اجتهادی قرن سیزدهم پوشش وجه و کفین یک الزام برای زن بوده است. پیام اصلی کتاب مسأله حجاب مرتضی مطهری سه چیز است: اول پوشاندن صورت و دست‌های زن تا مچ واجب نیست. احتیاط وجوبی هم در آن پذیرفته نیست. دوم نگاه بدون تلذذ و ریبۀ مرد نامحرم به صورت و دست زن تا مچ جایز است. سوم زن مسلمان با رعایت پوشش مذکور و عدم اختلاط با مردان مجاز به شرکت در فعالیت‌های اجتماعی است. مطهری منتقد جدی پرده‌نشینی، محبوس کردن زنان در خانه، و از مدافعان تحصیل و فعالیت اجتماعی بانوان مسلمان بوده است.

بخش اول که به تاریخچه حجاب میپردازد حجاب را در یهودیت و ایران باستان بررسی کرده و متذکر میشود که پوشش زن از ویژگی‌های اسلام نیست و پیش از اسلام میان ملت‌های دیگر از جمله اعراب جاهلی و هندیان نیز وجود داشته است.

او در بخش دوم عوامل اجتماعی، اخلاقی و روانشناختی که برخی مخالفین حجاب برای آن بیان میکنند را بررسی کرده و در این راستا ابتدا عامل و سپس نظر اسلام درباره آن را مطرح میکند. او در برخی موضوعات نظر نویسندگان مغرب زمین را نیز به عنوان شاهد بیان میکند. برخی از این عوامل عبارتند از ریاضت و رهبانیت و علل آن، عدم امنیت و بررسی این عامل از نظر اسلام، استثمار زن، حسادت مرد، تفاوت غیرت با حسادت.

بخش سوم که فلسفۀ پوشش از نگاه اسلام را مورد مداقه قرار داده است ابتدا به معنی واژۀ حجاب پرداخته و آنگاه با طرح سیمای حقیقی مسئله حجاب، حجاب اسلامی را از ناشی از یک اصل کلی اجتماعی میداند که لذت جنسی باید در چارچوب خانواده تحقق یابد.

بخش چهارم با تبیین ایرادها و اشکالها حجاب، آنها را از دیدگاه منطق، آزادی و فعالیتهای اجتماعی زنان پاسخ میگوید.

در بخش پنجم با بیان آیات قرآن در موضوع پوشش زنان، حدود حجاب اسلامی را مشخص کرده و در این باب موضوعات زیر مطرح شده است: آیات 27 تا 31 سورۀ نور، استیذان، فلسفۀ استیذان، فرق کلمۀ عین و کلمۀ بصر، واژه غض، ستر عورت، زینت، تفسیر جملۀ الا ماظهر، کیفیت پوشش و تفسیر جملۀ ولیضر بن بخمرهن علی جیوبهن، استثنای برخی زنان، بردگان و مملوکان، طفیلیانی که نیاز به زن ندارند، کودکانی که از امور جنسی بی خبرند، آیات 59 تا 61 سورۀ نور، کودکان و مملوکان در سه وقت باید برای ورود در خلوت اجازه بگیرند، زنان از کار افتاده، آیات سورۀ احزاب ـ همسران پیغمبر، حریم عفاف، بررسی حجاب اسلامی حدود پوشش، مطالب قطعی، پوشش غیر چهره و دو دست تا مچ، عدم وجوب پوشش چهره و دو دست بر زن مستلزم جواز نظر برای مرد نیست، تلذذ و ریبه، چهره و دو دست (وجه و کفین)، مرز محبوسیت زن، ادلۀ موافق، مفاد آیات، مفاد روایات در مورد حرمت نظر به خواهر زن، در مورد پسر بچه، در مورد مملوک، در مورد زنان اهل ذمّه، در مورد زنان بیابان نشین، خبر مسعدۀ بن زرارة، خبر مفضل بن عمر، خبر علی بن جعفر، خبر جابر بن عبدالله انصاری، خبر فضیل بن یسار، روایاتی که در باب احرام، پوشانیدن چهره را بر زن حرام می کند، ادلۀ مخالف، 1- سیرۀ مسلمین، نقل قول شهید ثانی در مسالک، 2- ملاک و اولویت، مباح اقتضائی و مباح لااقتضائی، مسأله طلاق، رجحان پوشش و حریم، 3- داستان فضل بن عباس و زنی که در حجۀ الوداع به خدمت رسول اکرم آمد، 4- مفهوم مخالف جواز نظر در هنگام خواستگاری، 5- آیۀ جلباب، شرکت زن در مجامع، تعصب عمر در مورد زنان پیغمبر، اختلاط زنان و مردان، توصیه های اخلاقی، نه حبس و نه اختلاط، فتواها، معنی اصطلاح عورت، سرّ صلاتی، حس احتیاط، کتمان یا اظهار، دو مسأله دیگر: شنیدن صدای زن اجنبی، مصافحۀ زن و مرد اجنبی

مشخصات فنی

کتاب مسئله حجاب مرتضی مطهری از زمان تألیف در سال 1347 تا 1402 حدود 136 مرتبه به چاپ رسیده است. این کتاب که در 264 صفحه تألیف شده است، مرجع نود درصد کتاب‌هایی است که پس از انقلاب اسلامی درباره حجاب نوشته شده است.