ارخالق
ارخالق/ærxɑloq / یا /ærxɑleq / نیم تنه یا کت جلوباز که روی پیراهن پوشیده می شد.
ریشه شناسی
ارخا/ærxɑ/(پشت) + لیک /lik/یا لق /leq/(علامت نسبت) به معنی پشتک، منسوب به پشت.
انواع
ارخالق یا یل، نیم تنه یا کت بلندی بود که نیمی از بدن را می پوشاند و روی پیراهن پوشیده می شد. ارخالق از پارچه نفیس با آستینهای مثلث دار دوخته می شد. جلو باز بود و با این که دکمه داشت آن را نمی بستند، زیرا می خواستند پیراهن و زیور آلاتشان دیده شود. ارخالق دارای سردستهای مثلثی یا گلابی شکل بود که به آن سنبوسه می گفتند. معمولا داخل این سنبوسه ها را از پارچه ای گرانبهاتر از ارخالق انتخاب می کردند و دور آن را یراق دوزی، نقده دوزی و گلابتون دوزی کرده و بر روی ساعد بر می گرداندند. گاهی نیز آن را رها کرده که از آرنج آویزان شود. گاهی این سمبوسه ها بسیار بلند بود و تا آرنج می رسید و در آنجا با دکمه پنهانی بسته می شد. این نوع ارخالق را چیگن نامیده و دور تا دور آن را یراق دوزی و گلابتون دوزی می کردند. هرچه یراق پهنای بیشتری داشت اشرافی تر به حساب می آمد. طبقات فرودست به جای زری دوزی با قیطان دوزی آن را تزیین می کردند. ارخالق از جمله بالاپوشهایی است که در ابیانه و سایر نقاط ایران به عنوان یک بالاپوش سنتی هنوز مورد استفاده قرار می گیرد. این لباس میان زنان و مردان مشترک است و مردان آن را زیر قبا و زنان روی قبا بر تن می کردند.
این پوشش از زمان ساسانیان در ایران مورد استفاده قرار گرفته و در طی زمان جنس و رنگ و بلند و کوتاهی آن تغییر کرده و آستین آن از مثلثی به شمشیری تبدیل شده است. در زمان قاجار جنس ارخالق از اطلس پنبه دوزی شده بود.
منابع
دهخدا، ع‍ل‍ی‌اک‍ب‍ر (1377). لغت نامه. تهران: دانشگاه تهران: مؤسسه لغت نامه دهخدا.
ذکاء، یحیی (1336). لباس زنان ایران از سده سیزدهم هجری تا امروز. تهران: اداره کل هنرهای زیبای کشور، اداره موزه ها و فرهنگ عامه.
ضیاءپور، جلیل (1347). پوشاک زنان ایران از کهن ترین زمان تا آغاز شاهنشاهی پهلوی. تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
غیبی، مهرآسا (1384). هشت هزارسال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: هیرمند.
نگار زن: تاریخ مصور لباس زن در ایران (1352). تهران: انجمن بین‌المللی زنان در ایران
مونسی سرخه، مریم (1396). پوشاک ایرانیان در عصر قاجار (چگونگی و چرایی). تهران: مرکب سپید: انتشارات دانشگاه الزهرا(س).