سووشون

سووشون داستان بلندی است اثر سیمین دانشور

خلاصه داستان

حوادث رمان مربوط است به سال های آغاز جنگ جهانی دوم جهانی، در شیراز آنگاه که جنوب ایران زیر نفوذ قوای متفقین و مخصوصاً انگلیس قرار گرفته بود. داستان با جشن عقدکنان دختر حاکم آغاز می شود. اشخاص اصلی رمان به ترتیب اهمیت عبارتند از: یوسف، زری، مستر زینگر، ابوالقاسم خان، عزت الدوله، مک ماهون و خانم فاطمه و بالاخره کودکان زری و از جمله پسر بزرگش خسرو.

قشون بیگانه به آذوقه نیازمند است و همین سبب قحطی در جنوب میشود. حاکم و سایر مقامات دولتی آلت دست انگلیسیها هستند، ایلات نیز هر کدام به داعیه ای سر به شورش برداشته وضع را آشفته تر کرده اند. یوسف و گروهی از همفکرانش از جمله ملک رستم و ملک سهراب می کوشند ایلات را به وضع خطیر کشور متوجه کنند و هم قسم شده اند که آذوقه خود را فقط برای مصرف مردم بفروشند. در بخش های دیگر کتاب روابط خصمانه نیروهای درگیر به خوبی تصویر می شود، اندیشه های کج اندیشان در قالب خان کاکا و عزت الدوله، و اشتباه کاری های اقدامات سیاسی ملک رستم و ملک سهراب، و صبر و پایداری و یک دندگی یوسف، و اقدامات خصمانه قوای انگلیسی که در آغاز در لفافه دوستی و خیرخواهی و سرانجام با اعمال فشار و زور و ارتکاب جنایت سد راه خود را پاک می کنند، و وضعیت اجتماعی شیراز را در آن برهه زمانی به خوبی نشان می دهد.

کتاب یادآوری شعری که مک ماهون ایرلندی در ارزش استقلال و آزادی سروده و به عنوان تسلیت نامه برای زری فرستاده است به پایان می رسد: گریه نکن خواهرم، در خانه ات درختی خواهد روئید و درخت هایی در شهرت و بسیار درختان در سرزمینت و باد پیغام هر درختی را به درخت دیگر خواهد رسانید و درخت ها از باد خواهند پرسید، در راه که می آمدی سحر را ندیدی؟

تلفظ

سووشون به فتح سین، شکسته شده یا تلفظ محلی سیاوشان است و معنای آن زاری کردن به سوک سیاوش است. چون شیرازی ها سیاوش را به فتح واو تلفظ می کنند، بنابراین تعزیه سیاوش را هم سووشون به فتح سین می گویند. اما سووشون به ضم واو اول و فتح واو دوم هم غلط نیست چرا که در تهران سیاووش می گویند ـ به ضم هردو واو ـ اما چون صحنه اصلی رمان در شیراز است و تعزیه را هم تا مدت ها در ممسنی و بیشتر اطراقگاه های عشایر می دادند و سووشون را به فتح سین تلفظ می کردند، غرض خود من هم همین تلفظ است. سه بار این تعزیه را دیده ام و هربار وقتی سر بریده سیاوش در طشت به حرف می آمد و می گفت: و جدا کردن رأس منیرم، بر ستم هایی که بر مردم ایران رفته گریسته ام. این جور مواقع نمی شود خندید.

از نگاه منتقدین

مهمترین و گیراترین جنبه رمان سووشون سرشار بودن کتاب از اصطلاحات عامیانه شیرازی است. بسیاری از آداب و رسوم مردم شیراز به دقت و با حوصله زیاد در لابه لای داستان شرح داده شده است. اما از نظر ادبی، به جز نثر روان و استفاده به جا از ضرب المثل ها و اصطلاحات قشنگ شیرازی، ارزش دیگری را نمی توان برای کتاب سووشون نام برد.

ترجمه به زبان های دیگر

رمان موفق و پرفروش سووشون تاکنون به چندین زبان زنده ی دنیا ترجمه شده است؛ از جمله به زبان انگلیسی، روسی، ژاپنی، فرانسوی و عربی. دانشور تنها نویسنده ی زن ایرانی است که آثارش به چندین زبان ترجمه شده است. خود در این باره می گوید: آثار من به فرانسه ترجمه شده، اما به دست من نرسیده است. زبان های دیگر را هم بلد نیستم تا بخوانم و قضاوت کنم. سووشون نخستین بار به روسی ترجمه شد.

درونمایه

رمان سووشون تاریخی است. چون دانشور حوادث معاصر را به نحو جسته، گریخته وارد رمان کرده و ما را با فضا آشنا می کند.

سووشون اثری واقع گرایانه با پس زمینه ی سیاسی و اجتماعی است. در پایان، دانشور، یادی میکند از قهرمان کهن ایران ـ سیاووش ـ و معبدی که درخت گیسو در آن کاشته بودند، معبدی که مردم در آن بر مرگ بی هنگام سیاووش قهرمان کهن ایران مویه و زاری می کردند، دوشیزگان سرودهای غم انگیر می خواندند و پیش از زناشویی گیسوی خود را چیده و به معبد هدیه می دادند و به درخت گیسو می آویختند تا خوشبخت شوند.

این رمان اول بار در سال 1348 چاپ و منتشر شد. و تا سال 1400 ،28 بار تجدید چاپ شده است.

الهام از شخصیت های واقعی

یوسف شخصیت اول رمان سووشون، ویژگی هایی از جلال آل احمد را در خود دارد. این ویژگی ها عبارتند از: عصبی، صادق و صمیمی بودن، سرسخت و سازش ناپذیر بودن، مهربان و علاقه مند به مبارزه با استعمار، حتی آنان از جهت شکل ظاهری نیز بی شباهت به یکدیگر نیستند. زری شخصیت دوم رمان گویی خود سیمین دانشور است، منتها سیمین خانه دار. زنی همچون بانو دانشور خواستار دنیایی است آرام، جاده های صاف و بدون دست انداز که درخت های سرسبز و بلند قامت در دو سوی آن صف کشیده اند. آرامش و صلح و صفا را به جنگ و دعوا ترجیح می دهد.

سووشون یک رمان تاریخی ـ سیاسی و ایهامی ـ رمزی است. ایهامی است چون لایه های مختلف دارد، مثلا سیمین 29 مرداد یوسف را کشت، در حالی که مقصودش 28 مرداد روز سقوط مصدق بود.از نظر دیگر ایهامی است و رمزی. چون خانه ی زری خود ایران است و یوسف نماینده ی یک قشر روشنفکر این مملکت است و زری نماینده ی کل زنان این کشور است. او نشان میدهد که یحیای تعمید دهنده و امام حسین سرنوشت مشابه دارند و سیاووش و یوسف هم همین طور. هر چند یوسف هنوز یک انسان اسطوره ای نیست. خواستم بگویم سهراب فردوسی و ملک سهراب هم یکی هستند، اولی را پدر کشت و دومی را جامعه ی پدرسالار.

هسته یا ساختار اصلی رمان بر تقابل استوار است: تقابل زن و مرد، برون و درون، فکر و عمل، واقعیت و آرزو. در وجهه ی ملموس داستان تقابل زری است و یوسف، زن خانه و مرد بیرون از خانه که با توجه به مکان داستان می توان گفت تقابل میان عرصه ی خانه، حیطه ی آشنایی زری است با عناصری چون گوشواره، خسرو، اسب خسرو و یوسف در برابر جهان بیرون، که در گذشته ی دور مهربان می نماید و اما اندک اندک متخاصم می شود.