تفاوت میان نسخه‌های «منیرالسلطنه»
H-ghahremani (بحث | مشارکتها) |
Boroujerdi (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۲: | سطر ۲: | ||
=== زندگی‌نامه === | === زندگی‌نامه === | ||
منیرالسلطنه، از همسران غیردائمی ناصرالدین شاه و بانی مسجد منیرالسلطنه بود. پدرش محمدتقی خان معمارباشی از رجال دوره محمدشاه و ناصرالدین شاه و در زمره معماران مشهور به شمار می‌آمد. او رئیس اداره بنائی دیوان اعلی<ref>شهیدی، حمیده (1400). ''وقف نامه منیرالسلطنه (سندی ماندگار از زنان واقف دوره قاجار)''. قم: نشر استناد. ص7 به نقل از محمدحسن خان اعتمادالسلطنه (1363). ''چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه (المآثر و الآثار''). ج1. به کوشش ایرج افشار. تهران: اساطیر. ص44.</ref> و مجری طرح مدرسه دارالفنون بود. پس از آن که بنای دارالفنون توسط میرزا رضا مهندس باشی طراحی شد، این طرح را برای اجرا و ساخت به محمدتقی خان معمار باشی سپردند. او، بعد از ساخت این مدرسه به ریاست اداره بنای دیوانی منصوب شد. در همین زمان، دخترش منیرالسلطنه مورد توجه ناصرالدین شاه قرار گرفت و شاه او را به عقد خود درآورد. کامران میرزا، حاصل این ازدواج بود. کامران میرزا، چهارمین فرزند پسر شاه بود که در نوزدهم ذی القعده سال 1272 هجری قمری به دنیا آمد و بسیار مورد علاقه شاه بود. او | منیرالسلطنه، از همسران غیردائمی ناصرالدین شاه و بانی مسجد منیرالسلطنه بود. پدرش محمدتقی خان معمارباشی از رجال دوره محمدشاه و ناصرالدین شاه و در زمره معماران مشهور به شمار می‌آمد. او رئیس اداره بنائی دیوان اعلی<ref>شهیدی، حمیده (1400). ''وقف نامه منیرالسلطنه (سندی ماندگار از زنان واقف دوره قاجار)''. قم: نشر استناد. ص7 به نقل از محمدحسن خان اعتمادالسلطنه (1363). ''چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه (المآثر و الآثار''). ج1. به کوشش ایرج افشار. تهران: اساطیر. ص44.</ref> و مجری طرح مدرسه دارالفنون بود. پس از آن که بنای دارالفنون توسط میرزا رضا مهندس باشی طراحی شد، این طرح را برای اجرا و ساخت به محمدتقی خان معمار باشی سپردند. او، بعد از ساخت این مدرسه به ریاست اداره بنای دیوانی منصوب شد. در همین زمان، دخترش منیرالسلطنه مورد توجه ناصرالدین شاه قرار گرفت و شاه او را به عقد خود درآورد. کامران میرزا، حاصل این ازدواج بود. کامران میرزا، چهارمین فرزند پسر شاه بود که در نوزدهم ذی القعده سال 1272 هجری قمری به دنیا آمد و بسیار مورد علاقه شاه بود. او در سال 1265ق نیز بالاترین عنوان نظامی قاجار، یعنی امیرکبیر را دریافت کرد، سال‌ها وزیر جنگ و رئیس کل قشون بود و حکومت تهران و حکومت چند ایالت ایران را برعهده داشت. گفته شده با اینکه موردعلاقه پدرش بود، ولی به سبب زاده شدن از مادری غیرقاجار به ولیعهدی نرسید.<ref>شهیدی، حمیده (1400). ''وقف نامه منیرالسلطنه (سندی ماندگار از زنان واقف دوره قاجار)''. قم: نشر استناد. ص7.</ref> او بعدها مفتخر به دریافت لقب نایب‌السلطنه از سوی پدرش شد. | ||
منیرالسلطنه را به همین مناسبت والده آقا هم صدا می‌زدند. اگرچه او محبوبیت برخی همسران شاه مثل انیس‌الدوله را نداشت اما محبوبیت پسرش باعث شد که مثل بسیاری از زنان صیغه‌ای شاه در حرمسرا مهجور و فراموش شده باقی نماند. حتی زمانی که ناصرالدین شاه در سفر دومش به اروپا در حال گشت و گذار و خوشگذرانی بود، او را فراموش نکرد و نامه او را پاسخ داد و نوشت: <ref>یعقوبی، بهزاد (1396). ''مساجد دارالخلافه''. تهران: دارالخلافه.صص347-349.</ref><blockquote>عریضه که نوشته بودی، یک منزلی سرحد، چاپار رساند. الحمدالله احوال ما بسیار خوب است. مضمون عریضه‌ای است بسیار بامزه. خنده داشت. ان شاءالله احوال نایب السلطنه و بچه‌ها خوب است....</blockquote> | |||
=== فعالیت‌های مذهبی === | === فعالیت‌های مذهبی === | ||
[[مهدعلیا]]، مادر ناصرالدین شاه، هرساله مراسم جشنی به مناسبت تولد حضرت فاطمه (س) برپا می‌کرد. با درگذشت او برگزاری این مراسم به منیرالسلطنه واگذار شد. این جشن مفصل در روز بیستم جمادی الثانی در باغ و منزلش برگزار می‌شد. در این مجلس علاوه بر زن‌های حرم، همسران سفرا و هیأت‌های خارجی نیز دعوت می‌شدند. از مردها، فقط ناصرالدین شاه و کامران میرزا در میهمانی حضور داشتند. برای این مجلس از یک هفته قبل، دعوت‌نامه به همسران و دخترهای شاه و اطرافیانشان، زن‌های شاهزاده‌ها و وزیران و رجال و سران سپاه و سادات محترم و تاجرهای معتبر فرستاده می‌شد و میهمان‌ها از بانو و خدمتکار سراپا سبز می‌پوشیدند و در تالار سبز هم از میهمان‌ها پذیرایی می‌شد که با اسباب و فرش‌های سبز می‌آراستند. ظرف‌ها از بلور و چینی سبز انتخاب می‌شدند. در این مراسم منیرالسلطنه سینی مرصعی پر از مسکوک زر بر دست از این سو به آن سو می‌رفت و به بانوان، یک اشرفی و کنیزها را یک پنج زاری می‌داد. سفره‌های ناهار را هم در شش اتاق بزرگ پهن می‌کردند. پس از ناهار مراسم آغاز و سه تن از سادات جلیل القدر بر صندلی‌ای مخمل سبز می‌نشستند و شمه‌ای از عروسی حضرت زهرا (س) یاد می‌کردند و اشعاری در این زمینه می‌خواندند.<ref>یعقوبی، بهزاد (1395). ''واقفان دارالخلافه''. تهران: آوردگاه هنر و اندیشه. صص151-153.</ref> | |||
منیرالسلطنه، مثل سایر همسران شاه در جریان تنباکو از دستور میرزای شیرازی تبعیت کرد و تا زمان لغو قرارداد تنباکو لب به قلیان نزد. او، آداب مذهبی را به جا می‌آورد و نماز جماعت اندرونی شاه به دستور او پیوسته برقرار بود. منیرالسلطنه، سال 1300 هجری قمری علمی به کربلا فرستاد که بعد از موافقت تولیت آنجا، در حرم حضرت ابوالفضل (ع) نصب شد. | منیرالسلطنه، مثل سایر همسران شاه در جریان تنباکو از دستور میرزای شیرازی تبعیت کرد و تا زمان لغو قرارداد تنباکو لب به قلیان نزد. او، آداب مذهبی را به جا می‌آورد و نماز جماعت اندرونی شاه به دستور او پیوسته برقرار بود. منیرالسلطنه، سال 1300 هجری قمری علمی به کربلا فرستاد که بعد از موافقت تولیت آنجا، در حرم حضرت ابوالفضل (ع) نصب شد. | ||
نسخهٔ ۲ ژوئیهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۵۷
منیرالسلطنه همسر غیردائمی ناصرالدین شاه و مادر کامران میرزا نایب السلطنه از زنان خیّر و واقف دوران قاجار بود.
زندگی‌نامه
منیرالسلطنه، از همسران غیردائمی ناصرالدین شاه و بانی مسجد منیرالسلطنه بود. پدرش محمدتقی خان معمارباشی از رجال دوره محمدشاه و ناصرالدین شاه و در زمره معماران مشهور به شمار می‌آمد. او رئیس اداره بنائی دیوان اعلی[۱] و مجری طرح مدرسه دارالفنون بود. پس از آن که بنای دارالفنون توسط میرزا رضا مهندس باشی طراحی شد، این طرح را برای اجرا و ساخت به محمدتقی خان معمار باشی سپردند. او، بعد از ساخت این مدرسه به ریاست اداره بنای دیوانی منصوب شد. در همین زمان، دخترش منیرالسلطنه مورد توجه ناصرالدین شاه قرار گرفت و شاه او را به عقد خود درآورد. کامران میرزا، حاصل این ازدواج بود. کامران میرزا، چهارمین فرزند پسر شاه بود که در نوزدهم ذی القعده سال 1272 هجری قمری به دنیا آمد و بسیار مورد علاقه شاه بود. او در سال 1265ق نیز بالاترین عنوان نظامی قاجار، یعنی امیرکبیر را دریافت کرد، سال‌ها وزیر جنگ و رئیس کل قشون بود و حکومت تهران و حکومت چند ایالت ایران را برعهده داشت. گفته شده با اینکه موردعلاقه پدرش بود، ولی به سبب زاده شدن از مادری غیرقاجار به ولیعهدی نرسید.[۲] او بعدها مفتخر به دریافت لقب نایب‌السلطنه از سوی پدرش شد.
منیرالسلطنه را به همین مناسبت والده آقا هم صدا می‌زدند. اگرچه او محبوبیت برخی همسران شاه مثل انیس‌الدوله را نداشت اما محبوبیت پسرش باعث شد که مثل بسیاری از زنان صیغه‌ای شاه در حرمسرا مهجور و فراموش شده باقی نماند. حتی زمانی که ناصرالدین شاه در سفر دومش به اروپا در حال گشت و گذار و خوشگذرانی بود، او را فراموش نکرد و نامه او را پاسخ داد و نوشت: [۳]
عریضه که نوشته بودی، یک منزلی سرحد، چاپار رساند. الحمدالله احوال ما بسیار خوب است. مضمون عریضه‌ای است بسیار بامزه. خنده داشت. ان شاءالله احوال نایب السلطنه و بچه‌ها خوب است....
فعالیت‌های مذهبی
مهدعلیا، مادر ناصرالدین شاه، هرساله مراسم جشنی به مناسبت تولد حضرت فاطمه (س) برپا می‌کرد. با درگذشت او برگزاری این مراسم به منیرالسلطنه واگذار شد. این جشن مفصل در روز بیستم جمادی الثانی در باغ و منزلش برگزار می‌شد. در این مجلس علاوه بر زن‌های حرم، همسران سفرا و هیأت‌های خارجی نیز دعوت می‌شدند. از مردها، فقط ناصرالدین شاه و کامران میرزا در میهمانی حضور داشتند. برای این مجلس از یک هفته قبل، دعوت‌نامه به همسران و دخترهای شاه و اطرافیانشان، زن‌های شاهزاده‌ها و وزیران و رجال و سران سپاه و سادات محترم و تاجرهای معتبر فرستاده می‌شد و میهمان‌ها از بانو و خدمتکار سراپا سبز می‌پوشیدند و در تالار سبز هم از میهمان‌ها پذیرایی می‌شد که با اسباب و فرش‌های سبز می‌آراستند. ظرف‌ها از بلور و چینی سبز انتخاب می‌شدند. در این مراسم منیرالسلطنه سینی مرصعی پر از مسکوک زر بر دست از این سو به آن سو می‌رفت و به بانوان، یک اشرفی و کنیزها را یک پنج زاری می‌داد. سفره‌های ناهار را هم در شش اتاق بزرگ پهن می‌کردند. پس از ناهار مراسم آغاز و سه تن از سادات جلیل القدر بر صندلی‌ای مخمل سبز می‌نشستند و شمه‌ای از عروسی حضرت زهرا (س) یاد می‌کردند و اشعاری در این زمینه می‌خواندند.[۴]
منیرالسلطنه، مثل سایر همسران شاه در جریان تنباکو از دستور میرزای شیرازی تبعیت کرد و تا زمان لغو قرارداد تنباکو لب به قلیان نزد. او، آداب مذهبی را به جا می‌آورد و نماز جماعت اندرونی شاه به دستور او پیوسته برقرار بود. منیرالسلطنه، سال 1300 هجری قمری علمی به کربلا فرستاد که بعد از موافقت تولیت آنجا، در حرم حضرت ابوالفضل (ع) نصب شد.
برادران
منیرالسلطنه چهار برادر داشت که در همه حال او را کمک می کردند. برادر بزرگش به عنوان للـه باشی کامران میرزا مشغول کار بود و برادر دومش، محمد ابراهیم خان امیرنظام، هم مثل پدرش معمار بود و سال 1299 هجری قمری موفق شد با حمایت های خواهرش نزد شاه و با پرداخت پیشکشی قابلی، لقب وزیر نظامی را از ناصرالدین شاه دریافت کرده و به وزارت طهران برسد. او، مدتی که در این منصب به کار مشغول بود، به ثروت زیادی دست پیدا کرد اما زیاد عمر نکرد و ده سال بعد از دنیا رفت و همه اموالش به منیرالسلطنه رسید. برادر دیگر منیرالسلطنه هم احمدخان فراشباشی نام داشت.
منیریه
بعد از احداث حصارناصری و گسترش شهر طهران، کامران میرزا باغ و عمارت بسیار بزرگی در بخش غربی جدید شهر ساخت. این باغ و عمارت به امیریه شهرت یافت. به تبع او، منیرالسلطنه، نزدیک باغ پسرش، باغ و عمارت بزرگی ساخت که به منیریه معروف شد. محله منیریه امروز طهران، همان جایی است که باغ و عمارت منیرالسلطنه قرار داشت و از دوره پهلوی به مرور رشد کرد و تبدیل به محله منیریه شد.
از تاریخ دقیق مرگ منیرالسلطنه اطلاعی در دست نیست. او، زمان مظفرالدین شاه زنده بود و بعد از مرگش او را به نجف برده و در حرم حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب (ع) دفن کردند.[۵]
موقوفات و مصارف
برادر منیرالسلطنه، محمد ابراهیم خان امیرنظام از رجال معروف دوره قاجار، در سال 1309 ق درگذشت و چون دارای فرزندی نبود تمام دارایی‌اش به منیرالسلطنه و کامران میرزا رسید. طبیب مخصوص ناصرالدین شاه، دکتر فوریه فرانسوی در خاطراتش به ثروت هنگفت او اشاره دارد.[۶]
به نظر می‌رسد، همین ثروت در وقف بخشی از املاک و مستغلات، به منیرالسلطنه کمک کرده است. از منیرالسلطنه به عنوان واقف، وقف‌نامه‌ای به تاریخ 14 صفر 1311 ق، موجود است که در آن املاک و مستغلات قابل توجهی را وقف کرده است. وقف‌نامه مذکور در مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی تحت شماره 45796 در شمار نسخ فوق‌العاده نفیس قرار دارد. وقف‌نامه به صورت کتابچه‌ای است، دارای 39 برگ به علاوه یک برگ نانوشته است. در تمامی صفحات وقف‌نامه، مهرهای بیضی شکل با نقش‌های ذیل ضرب شده است:
مهر کامران میرزا نایب‌السلطنه در صفحات 1، 6، 20، 23، 32، 39 (برگ آخر) با نقش: نایب‌السلطنه امیرکبیر 1285
مهر منیرالسلطنه در تمامی صفحات به غیر از صفحه 39 (برگ آخر) با نقش منیرالسلطنه
مهر محمدحسن از علمای تهران که وقف‌نامه توسط وی تدوین شده است، در تمامی صفحات با نقش عبده الراجی محمدحسن[۷]
موارد وقف
محال مازندران
الف- محال مازندران، شامل املاک شخصی و متصرف منیرالسلطنه به این شرح:
- شش دانگ قریه ارویج کلا
- شش دانگ قریه افراسیاب کلا
- سه دانگ مشاع از شش دانگ قریه شاه کلا (در زمان نگارش وقف‌نامه، مال الاجاره املاک فوق الذکر در مجموع، هزار و صد و هشتاد تومان می شد که بعد از کسر عُشر جهت متولی و ناظر، هزار و شصت و دو تومان باقی می‌ماند.)
- مبلغ صد و بیست تومان از محصول قریه غنی آباد تهران
- مبلغ سیصد و شصت تومان از محصول قریه پیر یوسفان قزوین
جمع عواید: هزار و پانصد و چهل و دو تومان
مصارف
1- مبلغ ششصد و سی و هشت تومان و پنج هزار دینار جهت عتبات عالیات به این شرح:
نجف اشرف: چهارصد و بیست و یک تومان. موارد مصرف:
- جهت قرائت قرآن کریم در حرم حضرت علی (علیه السلام) و در آرامستان وادی السلام جهت اموات واقفه (منیرالسلطنه)
- روضه‌خوانی و قرائت زیارت عاشورا در حرم حضرت علی (علیه السلام) و صرف آب، قهوه و قلیان، همچنین پرداخت اجرت روضه‌خوان
- روضه‌خوانی بر سر مقابر اموات واقفه و دادن خیرات حلوا، نان و خرما در شب‌های جمعه
کربلا: هشتاد و هفت تومان و پنج هزار دینار. موارد مصرف:
- در حرم حضرت امام حسین (علیه السلام) و حضرت ابوالفضل (علیه السلام) صرف روضه خوانی و ذکر مصائب آل محمد به مدت بیست روز (دهه محرم و دهه آخر ماه رمضان)
- صرف هزینه روشنایی چراغ در صحن حضرت ابوالفضل (علیه السلام)
- پرداخت مواجب به مباشر جهت انجام امور فوق
کاظمین و سامرا: صد و سی تومان. موارد مصرف:
- صرف روضه‌خوانی و هزینه اطعام در دهه محرم یا در دهه آخر ماه صفر در حرم مطهر در سامرا
- صرف روضه‌خوانی در دهه محرم و ده روز آخر ماه رمضان در حرم مطهر ائمه (علیه السلام) در کاظمین
- پرداخت مواجب مباشرین
2. مبلغ نهصد و سه تومان و پنج هزار دینار جهت روضه‌خوانی در مدرسه سید ناصرالدین و منزل کشیک باشی. به این شرح:
- ختم قرآن برای اموات در مدرسه سیدناصرالدین
- روضه‌خوانی در شب‌های جمعه، بروات و احیاها به مدت ده روز در ماه‌های رجب، شعبان، رمضان در مدرسه سید ناصرالدین
- روضه‌خوانی در دهه محرم در منزل مسکونی کشیک‌باشی و در مدرسه سیدناصرالدین
ب- محال مازندران نزدیک سازی از املاک شخصی و متصرفی منیرالسلطنه به این شرح:
- دو دانگ مشاع از شش دانگ قریه خار میان
- سه دانگ از شش دانگ قریه میان شاه
- شش دانگ قریه اسدآباد
- شش دانگ قریه کوکنده
- شش دانگ قریه پیزکی
- شش دانگ مزرعه جمال کلا
جمع عواید: بعد از کسر یک عشر جهت حق التولیه و حق النظاره باقی آن به مبلغ هزار و صد و نود و دو تومان و پنج هزار دینار وجه قران چرخی.
مصارف
- روضه خوانی در دهه محرم و دهه آخر ماه صفر در صحن مطهر امام رضا علیه السلام
- فقیران ارحام واقفه (منیرالسلطنه)
- زوار فقیر و مجاورین قبور ائمه اطهار
- بیماران فقیر و عروسی فقیران
2- مستغلات واقع در دارالخلافه تهران
الف- تیمچه دارالصنایع، مشهور به تیمچه حسینیه واقع در بازار صندوق‌دار نزدیک به گذرگلوبندک. با جمیع توابع و متعلقات آن از عرصه، اعیان و حجرات فوقانی، تحتانی و دکاکین آن.
ب- 68 باب دکان واقع در تهران به شرح ذیل:
- دکاکین جنب عمارت باغ دروازه قزوین
- دکاکین جنب خانه قدیم گذر معیرالممالک
- دکاکین گذر پاچنار
- دکاکین در بازار مسگرها
- دکاکین جنب سرای شاه
- دکاکین بازار جنب چهل تن
- دکاکین واقع در سر چهار سوق بزرگ، بازارچه قوام‌الدوله، گذر حاج حسن، بازارچه میرزا جهان، گذر قنات آباد، گذر حاج کاظم معمار
عواید: مجموع درآمد از مال الاجاره ماهانه مستغلات مذکور در زمان تدوین وقف نامه، دویست تومان و چهارهزار و پانصد دینار
مصارف
- بعد از کسر یک عشر بابت حق التولیه و حق النظاره، صرف مخارج مدرسه سید ناصرالدین (مدرسه منیریه ناصری) شامل: حقوق خادم، مدرس، کتابدار، مؤذن و امام جماعت مسجد مدرسه، شهریه طلاب، هزینه روغن چراغ، خرید و مرمت کتب، تعمیرات ساختمان
ج- وقف ساختمان جدید مدرسه سید ناصرالدین با جمیع توابع آن که توسط واقفه احداث شده است، جهت طلاب دینی که حائز شرایط ذکر شده در وقف‌نامه بودند.[۸]
منابع
- ↑ شهیدی، حمیده (1400). وقف نامه منیرالسلطنه (سندی ماندگار از زنان واقف دوره قاجار). قم: نشر استناد. ص7 به نقل از محمدحسن خان اعتمادالسلطنه (1363). چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه (المآثر و الآثار). ج1. به کوشش ایرج افشار. تهران: اساطیر. ص44.
- ↑ شهیدی، حمیده (1400). وقف نامه منیرالسلطنه (سندی ماندگار از زنان واقف دوره قاجار). قم: نشر استناد. ص7.
- ↑ یعقوبی، بهزاد (1396). مساجد دارالخلافه. تهران: دارالخلافه.صص347-349.
- ↑ یعقوبی، بهزاد (1395). واقفان دارالخلافه. تهران: آوردگاه هنر و اندیشه. صص151-153.
- ↑ یعقوبی، بهزاد (1396). مساجد دارالخلافه. تهران: دارالخلافه. صص347-349.
- ↑ شهیدی، حمیده (1400). وقف نامه منیرالسلطنه (سندی ماندگار از زنان واقف دوره قاجار). قم: نشر استناد. ص10 به نقل از فووریه، ژوآنس (1384). سه سال در دربار ایران. ترجمه عباس اقبال آشتیانی. تهران: علم. ص221.
- ↑ شهیدی، حمیده (1400). وقف نامه منیرالسلطنه (سندی ماندگار از زنان واقف دوره قاجار). قم: نشر استناد. صص10-12.
- ↑ شهیدی، حمیده (1400). وقف نامه منیرالسلطنه (سندی ماندگار از زنان واقف دوره قاجار). قم: نشر استناد. صص14-18.