زینب‌بیگم اردستانی

مدرسه علمیه نیم آورد اصفهان که واقف آن زینب بیگم اردستانی است

صحن مدرسه علمیه نیم آورد اصفهان که واقف آن زینب بیگم اردستانی است

زینب بیگم اردستانی از بانوان خیر عصر صفوی و بانی مدرسه علمیه نیم آورد است.

تعدادی از نهادهای آموزشی عصر صفویه به همت زنان دایر شده است که برخی از این مدارس خوشبختانه هنوز پابرجاست و برکات علمی آن تا به حال استمرار داشته است از جمله می‌توان به مدرسه ای مانند نیماور (نیم آورد) اشاره کرد که در کنار یکی از ورودی های بازار بزرگ اصفهان بنا شده و بانی آن زینب بیگم اردستانی بوده است. این بانو همسر محمدمهدی حکیم الملک اردستانی بوده که در عهد سلطنت شاه سلطان حسین صفوی علاوه بر بنای آن اموال و املاک زیادی را برای مدرسه وقف کرده است. این مدرسه از سال ۱۳۱۷ تاکنون از مهمترین نهاد های آموزشی و از مدارس فعال حوزه علمیه اصفهان به شمار می‌رود. علاوه بر سکونت عده قابل توجهی از طلاب در آن، مجالس درس و بحث در علوم اسلامی و فقه شیعی در آن برقرار است . نکته با اهمیت گذشت و ایثار یک زن در عصر صفویه و بخشش ثروت خویش در راه ایجاد یک موسسه آموزشی و معنوی است که تاکنون فعالیت آن مستمر بوده و خاستگاه مراجع علمی و رفاقت و دانشمندان بسیاری بوده است.

این نهاد آموزشی که تاکنون پا برجاست، برکات زیادی خصوصاً برای دانش های شیعی از جمله فقه و اصول داشته است  زینب بیگم خود نیز از خاندانی علمی و معنوی و دختر امیرمحمد اردستانی معروف به شیخ الاسلام و همسر امیر محمدمهدی حکیم الملک اردستانی بوده است  نام دیگر این نهاد آموزشی نیم آورد یا نیم آور است که در محله ای به همین نام و در یکی از فرعی های بازار بزرگ اصفهان واقع شده است. شاردن فرانسوی که در عهد شاه سلیمان صفوی در اصفهان به سر می برده، این محله را یکی از پر جمعیت ترین و معروف ترین محلات اصفهان دانسته است

هزینه ساختمان و بنای این مدرسه بزرگ و زیبا را ناشی از بخشش های اورنگ زیب، پادشاه هند، به زینب بیگم و شوهرش حکیم الملک اردستانی می دانند

همان طور که ذکر شد، تاریخ دقیق بنا مشخص نیست، لیکن مؤلف آثار ملی اصفهان به نقل از یکی از متولیان پیشین این مدرسه، تاریخ وقف نامه این نهاد آموزشی را در سال 1111 ق دانسته و نوشته است: «آقا جمال خوانساری مجری صیغه وقف و ناظر امور مدرسه بوده است.»

تولیت این نهاد آموزشی در زمان تأسیس به عهده فردی به نام میرزا رشید بوده و زینب بیگم، بانی مدرسه، پس از اتمام بنای آن به میرزا رشید سفارش می دهد رقباتی را در اصفهان و اردستان جهت مدرسه خریداری کند و آن را بر مدرسه و طلاب آن وقف نماید. در همان سال این املاک و مستغلات وقف بر مدرسه می شود که برخی از آنها در محلاتی از اردستان و چند مغازه نیز در بازار نیم آورد اصفهان بوده است

به نوشته کتاب گنجینه آثار تاریخی اصفهان:

مدرسه نیم آورد از لحاظ تزئینات فراوان کاشی کاری و گچ بری نیز دارای اهمیت است؛ و آنچه که به خصوص جالب توجه است آنکه استادان هنرمندی که در این بنا کار کرده اند به وسیله گچ های رنگارنگ نوع مخصوصی از معرق را ترتیب داده اند که در ابنیه تاریخی دیگر اصفهان در عصر صفوی نظیر ندارد  این نهاد علمی ـ مذهبی که زینب بیگم اردستانی پایه گذار آن بود، سبب رشد استعدادهای بسیار درخشانی در علوم اسلامی گردید؛ از جمله اینکه مدرسه نیم آورد در یک قرن اخیر شخصیت های مبرز علمی و عملی بسیاری را پرورش داده که شهره خاص و عام و محبوب قلوب جهان اسلام، به خصوص عالم تشیع بوده اند. برخی از آنها عبارتند از: آیت الله میرزا بدیع درب امامی (متوفی 1318ق)، آخوند ملا عبدالکریم گزی (متوفی 1339ق)، آیت الله العظمی سید محمد باقر درچه ای (متوفی 1342ق)، آیت الله العظمی حاج آقا حسین بروجردی طباطبایی (متوفی 1380 ق) و استاد جلال الدین همایی (متوفی 1400 ق)

میزان وقفیاتی که زینب بیگم اردستانی جهت این مدرسه مقرر کرده قابل توجه است. از این وقف نامه سوادی که در تاریخ 1349ق رونوشت شده است به شماره ثبتی 105 در بایگانی اداره اوقاف اصفهان نگه داری می شود. این سواد بر روی کاغذی زرد رنگ نوشته شده است. البته متن وقف نامه بر یک روی کاغذ و در پشت آن فهرست و شرح رقبات وقفی ذکر شده است

نظارت این مدرسه به «علامی فهامی علامه العلمایی مجتهد الزمانی آقای قواما شیخ محمد جعفر» سپرده شده است و پس از او به آقای محمد حسینا فرزند شیخ محمد جعفر و بعد از او به فرزند ارشد او به همین ترتیب تا نسل او باقی است، و در صورت انقراض نسل آنها امر نظارت به عهده «.... اولاد ذکور .... علامه العلمایی مجتهد الزمانی آقای آقا جمال الدین محمد خوانساری گذاشته شده است»