آتون هروی

زندگی نامه

شاعر و موسیقیدان عهد صفوی (پایان سده 9 و آغاز سده 10ق.) و ساکن دربار همایون شاه، دومین پادشاه امپراتوری مغولی هند یا گورکانیان که به تونی آتون، بی بی آتون، آتونی حیات خانم و آتونی نیز مشهور است.

او که به رغم جو زمانه خود زنی آزاده و بلند اندیش بود، با همسرش ملابقایی و دیگر شاعران درباری به مناظره و مطایبه می نشست و به لطف سخن و صراحت بیان در همه جا شهرت داشت. آتونی مورد احترام و مراد امیر علیشیر نوایی (844- 906ق.) بود.

تذکرة مرآت الخیال می نویسد: “ آتونی بسیار با فهم و مجلس آرا و سلیم الطبع بوده منکوحة ملابقائی است که امیر نظام الدین علیشیر رحمه اللّه علیه معتقد او بود. گویند ملابقائی را با آتونی مشاعره بسیار دست می داد و نکته های رنگین و باریک در میان می آمد. از آن جمله آنکه ملا این رباعی فرمود:”

یاران ستم پیر زنی کشت مرا

کآواک شده چونی از پشت مرا

گر پشت بسوی او دمی خواب

کنم بیدار کند بضرب انگشت مرا

« آتونی به شعر در جواب نوشت »:

همخوابگی سست رگی کشت مرا

روئی نبود ازو بجز پشت مرا

قوت نه چنان که پا تواند برداشت

بهتر بود از پشت دوصد هشت مرا

در اثر سخت گیری های شاه طهماسب ( حک: 930- 984ق.)، به همراه دیگر اعضای گروه و همچنین همسرش به هندوستان سفر کرد و در دربار همایون شاه ( حک: 937- 963ق.) پذیرفته شد. همایون شاه از بذل مال و امکانات آسایشی به آنها دریغ نداشت و در اکرام و بزرگداشت وی و همسرش کوشید. آتون هروی تا پایان عمر خود در دربار گورکانیان هند زندگی کرد. زمان مرگ و مدفن وی نیز نامشخص است.

منابع

راهگانی، روح انگیز(1377). تاریخ موسیقی ایران. تهران: پیشرو.

رجبی، محمد حسن (1374). مشاهیر زنان ایرانی و پارسی گوی. تهران: سروش.

فرخ زاد، پوران (1381). کارنمای زنان کارای ایران، از دیروز تا امروز. تهران: نشر قطره.

ل‍ودی‌، ش‍ی‍رع‍ل‍ی‍خ‍ان‌(--13). ت‍ذک‍ره‌ م‍رات‌ ال‍خ‍ی‍ال‌. [ت‍ح‍ری‍ر] م‍ح‍م‍دج‍ع‍ف‍ر ص‍اح‍ب‌ ت‍اج‍ر. بمبئی: [بی نا].

مشحون، حسن(1373). تاریخ موسیقی ایران. تهران: سیمرغ.

مشیر سلیمی، علی اکبر(--13). زنان سخنور، ازیکهزار سال پیش تا امروزکه به زبان پارسی سخن گفته اند. تهران: ش‍رک‍ت‌ س‍ه‍ام‍ی‌ چ‍اپ‌ و ان‍ت‍ش‍ارات‌ ک‍ت‍ب‌ ای‍ران‌.