تفاوت میان نسخه‌های «آغا»
Boroujerdi (بحث | مشارکت‌ها) |
Boroujerdi (بحث | مشارکت‌ها) |
||
| سطر ۲۵: | سطر ۲۵: | ||
== منابع == | == منابع == | ||
<references />نویسنده: حکمت بروجردی | |||
نسخهٔ ۶ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۴:۱۵
آغا عنوانی است که برای تکریم و احترام پیش یا پس از اسم زنان محترم و شریف می آید. همچنینپیش یا بعد از اسامی مردان خواجه افزوده می شده است. در زبان ترکی معادل آقا بوده و برای مردان به کار میرفته است.
ریشه شناسی
آغا برگرفته از لغت مغولی/āʀā/ به معنی شاهزاده، خانم و خاتون است.[۱] برخی به اشتباه آغا را مشتق از واژه مغولی آقا /āɢā/به معنای برادر بزرگ دانسته اند. اما آغا/āʀā/ به معنای بانو و خانم است و هم در نوشتن و هم در تلفظ در زبان مغولی با آقا /āɢā/متفاوت بوده است. برخی نیز مانند دهخدا به اشتباه آغا را واژه دخیل ترکی میدانند.[۲] اما این واژه دخیل مغولی است که پس از حملۀ مغول به ایران، وارد زبان فارسی و ترکی شده است و پیش از آن در هیچ نوشته ای به کار نرفته است.[۳]
ساخت واژی
آغا اسم است و در فارسی پیش یا پس از اسم زنان و نیز مردان خواجه به کار می رود، مانند بتول آغا، آغا محمدخان قاجار. به تنهایی هم به عنوان نام زنان به کار میرفته است، مانند آغابیگم طباطبایی.
معنی و کاربرد
در زبان مغولی آغا/āʀā/ و آقا /āɢā/ دو واژه هستند که نه به لحاظ صورت نوشتاری و نه به لحاظ صورت آوایی شبیه یکدیگر نبودند. در زبان مغولی آغا /āʀā/ به معنای بانو، خانم، شاهزاده خانم می باشد[۴][۵] اما آغا در ترکی به معنای آقا به کار میرود. در فارسی هر دوی این واژه ها /āɣā/ تلفظ میشوند.
و در کتاب آلتان توبچی به معنای همسر نیز آمده است: (BAWDEN - ALTAN) کاربرد کلمه آقا و آغا در عصر ایلخانان مغول آغاز شد و در عصر تیموریان به فراوانی به کار رفت،[۳] به عنوان مثال: در ظفرنامۀ شاهی بیش از بیست بار «خواتین و آغایان» آمده است.
در زبانهای دیگر
آغا در زبان ترکی معادل آقاست و برای مردان به کار میرود. واژۀ مغولی آقا پس از آن که وارد زبانهای فارسی و ترکی و اردو شد دچار گسترش معنایی شد. در نوشته های کهنتر ترکی آقا با (ق) نوشته می شده است. (ابوالغازی بهادرخان (1970). شجرۀ الاتراک. سن پطرزبورگ 1874-1871)، اما بعدها صورت نوشتاری و معنای آن در زبانهای ترکی دگرگونی فراوان یافت. به عنوان مثال آقا در زبان ترکی اویغوری قدیم به دو صورت آقا و آغا درآمد و تنها در معنای برادر بزرگتر به کار می رفت(Cafer Oglu, A. (1968). Eski Uygurturkcesi Sozlugu. Istanbul). در ترکی یاقوتی به صورت آکا (AKA) (Pekarskiy (1945). Yakut Dili Sozlugu. Istanbul. )و در قزاقی نیز به صورت آغا /ārā/ به کار رفت. در تاتاری به صورت آغا/āʀā/ به معنای برادر بزرگتر فقط در خطاب کاربرد دارد. (Poppe, N (1968). Tatar Manual. Wien ) در ترکمنی به صورت آغا /āʀā/ به معنای برادر بزرگ و آقا (با مفهومی همانند فارسی) و استاد (Hanser,O. (1977) Turkmen Manual. Wien) و در دیگر زبانهای ترکی به صورت آغا، آقا، آقان، آغای، آکا، آکّا، آکی، آوا، آقّا آها، آخا نوشته شده و بر مفاهیم زیر دلالت میکند:
برادر بزرگتر، بزرگ قوم، پدربزرگ، آقا (به مفهوم فارسی)، دوست، همراه
در زبان هندی و اردو پیش از نام هر ایرانی آغا میگذاشتند و خطاب به ایرانی آغا صاحب میگفتند.[۶]
در زبان مغولی معاصر (زبان خانی) به صورت آغا- آ /āʀāā/به کار می رود. آغا هم در فارسی و هم در ترکی واژه دخیل از مغولی است. ولی برعکس ترکی که با آقا در یک معنی به کار میرود، در زبان فارسی همواره متمایز از آقا و به معنای اصلی خود یعنی خانم محترم و شریف و همچنین معادل سادات و برای زنان علویه به کار رفته است.
منابع
- ↑ حسن دوست، محمد (1393). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. ج 1. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. ذیل مدخل آقا
- ↑ دهخدا ، ذیل مدخل
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ موسوی، مصطفی (1369). آقا ـ آغا مغولی است نه ترکی. آینده. سال 16، شماره 5 تا 8، ص394-400.
- ↑ Doerfer,G.(1963). Turkische und Mon Mongolische Elemente Im .Neupersische. Vol.1. Band 1.Wiesbaden .
- ↑ .Lessing G,F.(1982). -Mongolian- English Dictionary. Bloomington. Indiana
- ↑ سمیعی، کیوان
نویسنده: حکمت بروجردی