تنبان

تنبان/tonbān/ یا /tombān/ که توبان نیز گفته می‌شود نوعی جامه است که از کمر تا مچ پا را می‌پوشاند. گونه‌ای از پاجامه و شلوار یا دامن. طول و شکل و گشادی آن بر حسب زمان و مکان یکسان نبوده و تغییر کرده است.

ریشه‌شناسی

از فارسی باستان/tanupānā/ تَنبان، محافظ تن، مرکب از ـtanu به معنای تن و ـpānā به معنای پاییدن، نگه داشتن، محافظت کردن. این واژه از ایرانی در ترکی عثمانی duman دخیل شده است.

انواع

تنبان نوعی شلوار گشاد بود که در بالا با کش یا بند بسته می‌شد و از پوشش‌­های مشترک زنان و مردان به شمار می‌آید.در زمان قاجار تنبان به نوعی دامن شلواری اطلاق می‌شد که معمولاً جنس آن از زری، مخمل، ترمه، تافته یا تور نقده‌دوزی شده و آستردار بود. برای تهیه آن پارچه‌­ای به پهنای سه وجب و به در ازای چهار ذرع را آستردوزی کرده و از قسمت بالا لیفه می‌گذاشتند و بند تنبان را که نوار باریک، بلند و ابریشمی بود از آن می­‌گذراندند. هنگامی که بند تنبان را می‌­کشیدند چین دار می­‌شد. گاهی برای این که پفدار بایستد فنرهایی زیر آستر آن می گذاشتند و یا زیر تنبانهای آهار زده یا پنبه دوزی شده می‌­پوشیدند. به این ترتیب تنبان، دایره ­ای به شعاع حدود نیم متر دور خانمها تشکیل می­داد. دور لبه تنبان را نیز با یراق و زنجیرهای پهن تزیین می‌­کردند. بلندی تنبان و شلیته بستگی به سن و طبقه اجتماعی و منطقه متفاوت بود. تنبان جوان‌ها تا زانو می­‌رسید و اگر از زانو پایین تر می‌­آمد نشانه پیری یا ساده بودن فرد بود. به علاوه کارگران و زنان عادی تنبانی بلندتر می‌پوشیدند. دیولافوآ در سفرنامه خود می­‌نویسد: «هرچه از تهران به سمت جنوب ایران برویم بلندی تنبان‌ها بیشتر می‌­شود.»

زنان معمولاً در خانه شلیته و تنبان می‌­پوشیدند. نوع دیگری تنبان در دوران قاجار توسط یک تاجر فرانسوی بنام مسیو پیلو به ایران آمدکه تنگ و چسبان بود و به آن «تنکه /tonoke/ تنبان» می‌گفتند. این شلوارها بلند بود و تا روی مچ پا می­ رسید.

زنان قشقائی به نوعی دامن تنبان می‌گویند. این تنبان‌ها عبارت از چهار یا پنج دامن چین‌دار است. تنبان‌‌ها را روی هم می‌پوشند و هر کدام آنها از 12 تا 14 پارچه ساخته می‌شود. تنبان‌های زیری از پارچه‌های ارزان مانند چیت گلدار و دامن‌های رویی از پارچه‌های بهتر مانند مخمل یا زری و تور است و در پائین حاشیه یا تزئین دارد.

منابع

نویسنده: حکمت بروجردی