تفاوت میان نسخه‌های «انیس‌الدوله»
H-ghahremani (بحث | مشارکتها) |
H-ghahremani (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
انیس‌الدوله از زنان صاحب نفوذ دوران قاجار و همسر ناصرالدین شاه بود.{{TOClimit}} | |||
=== | ===زندگی‌نامه=== | ||
قدرتمندترین و صاحب نفوذترین زن در دربار ناصرالدین شاه | قدرتمندترین و صاحب نفوذترین زن در دربار ناصرالدین شاه انیس‌الدوله نام داشت. نام اصلی وی فاطمه بود. با ورود به دربار و ترقی در آنجا، بر پایه پیش نام طایفه‌اش «انیسی» ملقب به انیس‌الدوله شد؛ و پس از مدتی لقب «حضرت قدسی» را نیز دریافت کرد. با آنکه بچه دار نشد ذره ای از قدر و منزلت او در نزد شاه کم نشده و ناصرالدین شاه تا پایان عمر احترام قبلی خود را نسبت به او حفظ کرد. شاه در برابر خواسته های او پایداری نمی کرد و وساطت های او را می پذیرفت و به توصیه هایش گوش می داد و او را از نزدیکترین مشاوران خود می دانست. | ||
وی دختری ساده و گمنام، متولد روستای قدیمی امامه از دهات لواسان بود. پدرش نورمحمد از گرجیانی بود که اجدادش در زمان صفویه، به ایران کوچ کرده و در مازندران سکونت کردند. کودکی خود را در کنار عمه اش سپری کرد. توسط عمه خود به حرمخانه ناصرالدین شاه قاجار (1264- 1313 ق.) راه یافت و خدمتکار [[جیران]] خانم فروغ السلطنه - که در آن زمان زن [[سوگلی]] شاه بود- شد. پس از مرگ جیران خانم، در سفر به سلطانیه، شاه او را صیغه کرد (1276 ق.) و به دلیل لیاقت، کفایت، کاردانی و آداب دانی به تدریج مورد توجه و علاقه شاه قرار گرفت و مقام و منزلت ممتازی در میان زنان عقدی و صیغه ای شاه به دست آورد به طوری که شاه چند بار خواست او را به عقد دائم خود درآورد ولی او نپذیرفت. | وی دختری ساده و گمنام، متولد روستای قدیمی امامه از دهات لواسان بود. پدرش نورمحمد از گرجیانی بود که اجدادش در زمان صفویه، به ایران کوچ کرده و در مازندران سکونت کردند. کودکی خود را در کنار عمه اش سپری کرد. توسط عمه خود به حرمخانه ناصرالدین شاه قاجار (1264- 1313 ق.) راه یافت و خدمتکار [[جیران]] خانم فروغ السلطنه - که در آن زمان زن [[سوگلی]] شاه بود- شد. پس از مرگ جیران خانم، در سفر به سلطانیه، شاه او را صیغه کرد (1276 ق.) و به دلیل لیاقت، کفایت، کاردانی و آداب دانی به تدریج مورد توجه و علاقه شاه قرار گرفت و مقام و منزلت ممتازی در میان زنان عقدی و صیغه ای شاه به دست آورد به طوری که شاه چند بار خواست او را به عقد دائم خود درآورد ولی او نپذیرفت. | ||
| سطر ۱۴: | سطر ۱۴: | ||
انیس الدوله پس از کشته شدن ناصرالدین شاه افسرده شده و پس از گذشت 5 ماه از مرگ شاه در شب جمعه 23 ربیع الثانی دیده از جهان فروبست و در آرامگاه ویژه همسران ناصرالدین شاه در صحن حضرت علی (ع) در نجف اشرف دفن گردید. | انیس الدوله پس از کشته شدن ناصرالدین شاه افسرده شده و پس از گذشت 5 ماه از مرگ شاه در شب جمعه 23 ربیع الثانی دیده از جهان فروبست و در آرامگاه ویژه همسران ناصرالدین شاه در صحن حضرت علی (ع) در نجف اشرف دفن گردید. | ||
=== | <br /> | ||
===فعالیتهای سیاسی=== | |||
انیس‌الدوله نزدیک به سی سال به عنوان ملکه واقعی ایران در رأس امور سیاسی آن دوره حضور داشت. علیرغم زیبا نبودن، از هوش سرشاری برخوردار بود و با مهربانی و بذله‌گویی نقش مؤثری در دربار ناصرالدین شاه بازی کرد. | |||
انیس‌الدوله نخستین [[ملکه]] ایرانی است که به خارج از کشور سفر کرد. | |||
به هنگام مرگ الکساندر سوم (189۴م.)، امپراتور روسیه، اعتمادالسلطنه از سوی | به هنگام مرگ الکساندر سوم (189۴م.)، امپراتور روسیه، اعتمادالسلطنه از سوی انیس‌الدوله مأمور شد تا پیام تسلیتی به سفیر روسیه ابلاغ کند. | ||
در امور حکومتی از جمله عزل و | در امور حکومتی از جمله عزل و نصبها نیز نقش مهمی داشت. در این مورد می‌توان به ابقاء رکن‌الدوله در حکومت شیراز اشاره کرد. | ||
عزل محمدحسین خان سپهسالار از صدارت، بعد از بازگشت ناصرالدین شاه از اولین سفرش به فرنگ از دیگر | عزل محمدحسین خان سپهسالار از صدارت، بعد از بازگشت ناصرالدین شاه از اولین سفرش به فرنگ از دیگر دخالتهای انیس‌الدوله در امور کشور بود. انیس‌الدوله، سپهسالار را عامل اصلی برگرداندن خود و دیگر بانوان حرم از مسکو به تهران می‌دانست. از این رو در ائتلافی که به دلایل متفاوت از سوی رجال برای عزل سپهسالار تشکیل شده بود، مشارکت کرده و در جریان درخواست درباریان از ناصرالدین شاه، برای عزل محمد حسین خان سپهسالار از صدارت، شاهزادگان و درباریان خانه انیس‌الدوله را محل بست قرار دادند. | ||
وی گاه از نفوذ خود به نفع رعیت نیز سود | وی گاه از نفوذ خود به نفع رعیت نیز سود می‌برد. | ||
انیس‌الدوله از معدود زنان حرم به شمار می‌رود که واسطه ارتباط و ملاقات درباریان با ناصرالدین شاه بود. منزل وی نیز محل بست بود، چنانکه آقاجان قراگوزلو یاور توپخانه همدان که یکی از افرادش در راه عشق آباد به مشهد، کالسکه‌چی روس را به قتل رسانده بود، از هراس روسها در خانه انیس‌الدوله بست نشست. | |||
هنگامی که میرزای شیرازی استعمال توتون و تنباکو را تحریم کرد شاه قلیان خواست و او اظهار داشت که کشیدن قلیان حرام است. شاه گفت: چه کسی آنرا حرام کرده وی گفت: همان کسی که مرا به تو حلال کرده است.<ref>دُژم، عذرا (1384). ''اولین زنان''. تهران: علم. ص70.</ref> | هنگامی که میرزای شیرازی استعمال توتون و تنباکو را تحریم کرد شاه قلیان خواست و او اظهار داشت که کشیدن قلیان حرام است. شاه گفت: چه کسی آنرا حرام کرده وی گفت: همان کسی که مرا به تو حلال کرده است.<ref>دُژم، عذرا (1384). ''اولین زنان''. تهران: علم. ص70.</ref> | ||
پس از مرگ [[مهد علیا]]، | پس از مرگ [[مهد علیا]]، انیس‌الدوله مسئول پذیرایی از زنان خارجی، همسران سفیران، و زنان خاندان سلطنتی در مراسم رسمی، اعیاد و ... در منزل خود بود. | ||
در عهد ناصری | در عهد ناصری انیس‌الدوله و [[امین اقدس]] بر دیگر زنان حرمسرا ریاست داشتند. آنها محور تمام حوادث اندرون دربار بودند. هر کدام از آنها برای خود تشکیلات مخفی داشتند که وظیفهاش بی اعتبار کردن دیگری و تثبیت موقعیت خود در حرم و نزد شاه بود. | ||
انیس‌الدوله اولین زن در دربار قاجار بود که از طرف پادشاهان اروپایی و دولت عثمانی به دریافت نشان نائل شد. همچنین انیس‌الدوله اولین زن حرم شاهی بود که در «عید مولود شاه» در کنار دیگر درباریان درجه اول، از سوی شاه «تمثال» و «نشان حمایل آفتاب» دریافت کرد. این نشان که ابداع شاه بود، در سفر فرنگ از سوی شاه به ملکه‌ها اعطا می‌شد. | |||
<br /> | |||
===منابع=== | ===منابع=== | ||
آزاد، حسن (1362). ''پشت پرده های حرمسرا''. ارومیه: انزلی. | آزاد، حسن (1362). ''پشت پرده های حرمسرا''. ارومیه: انزلی. | ||
نسخهٔ ۱۵ دسامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۴:۰۵
انیس‌الدوله از زنان صاحب نفوذ دوران قاجار و همسر ناصرالدین شاه بود.
زندگی‌نامه
قدرتمندترین و صاحب نفوذترین زن در دربار ناصرالدین شاه انیس‌الدوله نام داشت. نام اصلی وی فاطمه بود. با ورود به دربار و ترقی در آنجا، بر پایه پیش نام طایفه‌اش «انیسی» ملقب به انیس‌الدوله شد؛ و پس از مدتی لقب «حضرت قدسی» را نیز دریافت کرد. با آنکه بچه دار نشد ذره ای از قدر و منزلت او در نزد شاه کم نشده و ناصرالدین شاه تا پایان عمر احترام قبلی خود را نسبت به او حفظ کرد. شاه در برابر خواسته های او پایداری نمی کرد و وساطت های او را می پذیرفت و به توصیه هایش گوش می داد و او را از نزدیکترین مشاوران خود می دانست.
وی دختری ساده و گمنام، متولد روستای قدیمی امامه از دهات لواسان بود. پدرش نورمحمد از گرجیانی بود که اجدادش در زمان صفویه، به ایران کوچ کرده و در مازندران سکونت کردند. کودکی خود را در کنار عمه اش سپری کرد. توسط عمه خود به حرمخانه ناصرالدین شاه قاجار (1264- 1313 ق.) راه یافت و خدمتکار جیران خانم فروغ السلطنه - که در آن زمان زن سوگلی شاه بود- شد. پس از مرگ جیران خانم، در سفر به سلطانیه، شاه او را صیغه کرد (1276 ق.) و به دلیل لیاقت، کفایت، کاردانی و آداب دانی به تدریج مورد توجه و علاقه شاه قرار گرفت و مقام و منزلت ممتازی در میان زنان عقدی و صیغه ای شاه به دست آورد به طوری که شاه چند بار خواست او را به عقد دائم خود درآورد ولی او نپذیرفت.
وی به اهل بیت علیهم السلام ارادت خاصی داشت و بخش قابل توجهی از مال و ثروت خود را به آستانه های مقدسه بخشید.[۱]
اهدای تاج الماس به روضه امیرالمؤمنین علی (ع)، پرداخت هزینه ساختن ضریح نقره ای برای شهدای کربلاء (ع)، دوختن پرده ای مروارید نشان برای آستان امام حسین (ع)، نیم تاج الماس هدیه آستان امام رضا (ع)، طلاکوبی درهای مسجد گوهرشاد، وقف ده باب مغازه برای روضه خوانی امام رضا (ع)، وقف کاشانک برای شاهزاده حسین در روستای امامه، بنای پل در ناصر آباد لواسان، چاپ و توزیع رایگان کتاب ناسخ التواریخ (مجلد مربوط به زندگانی حضرت فاطمه (س)) از جمله فعالیتهای خیرخواهانه اوست.
همچنین به دستور او رساله عملیه فارسی زینه العباد، اثر شیخ زین العابدین مازندرانی حائری (وفات 1309 ق.) که در کلکته چاپ شده بود در تهران به اهتمام شیخ مهدی شیرازی ملقب به سلطان المتکلمین چاپ شد.
انیس الدوله پس از کشته شدن ناصرالدین شاه افسرده شده و پس از گذشت 5 ماه از مرگ شاه در شب جمعه 23 ربیع الثانی دیده از جهان فروبست و در آرامگاه ویژه همسران ناصرالدین شاه در صحن حضرت علی (ع) در نجف اشرف دفن گردید.
فعالیتهای سیاسی
انیس‌الدوله نزدیک به سی سال به عنوان ملکه واقعی ایران در رأس امور سیاسی آن دوره حضور داشت. علیرغم زیبا نبودن، از هوش سرشاری برخوردار بود و با مهربانی و بذله‌گویی نقش مؤثری در دربار ناصرالدین شاه بازی کرد.
انیس‌الدوله نخستین ملکه ایرانی است که به خارج از کشور سفر کرد.
به هنگام مرگ الکساندر سوم (189۴م.)، امپراتور روسیه، اعتمادالسلطنه از سوی انیس‌الدوله مأمور شد تا پیام تسلیتی به سفیر روسیه ابلاغ کند.
در امور حکومتی از جمله عزل و نصبها نیز نقش مهمی داشت. در این مورد می‌توان به ابقاء رکن‌الدوله در حکومت شیراز اشاره کرد.
عزل محمدحسین خان سپهسالار از صدارت، بعد از بازگشت ناصرالدین شاه از اولین سفرش به فرنگ از دیگر دخالتهای انیس‌الدوله در امور کشور بود. انیس‌الدوله، سپهسالار را عامل اصلی برگرداندن خود و دیگر بانوان حرم از مسکو به تهران می‌دانست. از این رو در ائتلافی که به دلایل متفاوت از سوی رجال برای عزل سپهسالار تشکیل شده بود، مشارکت کرده و در جریان درخواست درباریان از ناصرالدین شاه، برای عزل محمد حسین خان سپهسالار از صدارت، شاهزادگان و درباریان خانه انیس‌الدوله را محل بست قرار دادند.
وی گاه از نفوذ خود به نفع رعیت نیز سود می‌برد.
انیس‌الدوله از معدود زنان حرم به شمار می‌رود که واسطه ارتباط و ملاقات درباریان با ناصرالدین شاه بود. منزل وی نیز محل بست بود، چنانکه آقاجان قراگوزلو یاور توپخانه همدان که یکی از افرادش در راه عشق آباد به مشهد، کالسکه‌چی روس را به قتل رسانده بود، از هراس روسها در خانه انیس‌الدوله بست نشست.
هنگامی که میرزای شیرازی استعمال توتون و تنباکو را تحریم کرد شاه قلیان خواست و او اظهار داشت که کشیدن قلیان حرام است. شاه گفت: چه کسی آنرا حرام کرده وی گفت: همان کسی که مرا به تو حلال کرده است.[۲]
پس از مرگ مهد علیا، انیس‌الدوله مسئول پذیرایی از زنان خارجی، همسران سفیران، و زنان خاندان سلطنتی در مراسم رسمی، اعیاد و ... در منزل خود بود.
در عهد ناصری انیس‌الدوله و امین اقدس بر دیگر زنان حرمسرا ریاست داشتند. آنها محور تمام حوادث اندرون دربار بودند. هر کدام از آنها برای خود تشکیلات مخفی داشتند که وظیفهاش بی اعتبار کردن دیگری و تثبیت موقعیت خود در حرم و نزد شاه بود.
انیس‌الدوله اولین زن در دربار قاجار بود که از طرف پادشاهان اروپایی و دولت عثمانی به دریافت نشان نائل شد. همچنین انیس‌الدوله اولین زن حرم شاهی بود که در «عید مولود شاه» در کنار دیگر درباریان درجه اول، از سوی شاه «تمثال» و «نشان حمایل آفتاب» دریافت کرد. این نشان که ابداع شاه بود، در سفر فرنگ از سوی شاه به ملکه‌ها اعطا می‌شد.
منابع
آزاد، حسن (1362). پشت پرده های حرمسرا. ارومیه: انزلی.
اعتمادالسلطنه، م‍ح‍م‍دح‍س‍ن (1392). خیرات حسان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ح‍س‍ون، محمد (1369). اع‍لام ال‍ن‍س‍اآ ال‍م‍وم‍ن‍ات. تهران: س‍ازم‍ان ح‍ج و اوق‍اف و امور خ‍ی‍ری‍ه، اس‍وه.
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم؛ عقیقی بخشایشی، حبیبه (1382). زنان نامی در تاریخ، فرهنگ و تمدّن اسلامی. تهران: نوید اسلام.
فرخ زاد، پوران (1381). کارنمای زنان کارای ایران، از دیروز تا امروز. تهران: قطره.
قویمی، فخری (1352). ک‍ارن‍ام‍ه زنان م‍ش‍ه‍ور ایران در علم، ادب، س‍ی‍اس‍ت، م‍ذه‍ب، ه‍ن‍ر، ت‍ع‍ل‍ی‍م و ت‍رب‍ی‍ت، از ق‍ب‍ل از اسلام تا ع‍ص‍ر ح‍اض‍ر. تهران: کتابهای جیبی.
محلّاتی، ذبیح الله (1349). رَیاحینُ الشَّریعه. در ترجمه دانشمندان بانوان شیعه. تهران: دَارُالکُتب الاسلَامّیه.
ملک الکتاب شیرازی، محمد (1306). تذکره الخواتین. بمبئی: شاه جهان ب‍ی‍گ‍م ال‍م‍ل‍ق‍ب به ک‍رون آف ان‍دی‍ا.