آمنه‌بیگم مجلسی

آمنه بیگم مجلسی که به آمنه خاتون نیز شهرت داشته از زنان عالم، محدث و فقیه قرن یازدهم و دوازدهم هجری بوده است.

وی بزرگترین دختر از چهار دختر پدرش علامه محمد تقی مجلسی ( 1003/ 1004-1070 ق)، معروف به مجلسی اول و خواهر ملا محمد باقر مجلسی (1307/1308- 1110 ق) معروف به مجلسی دوم بود. وی در خانوادة علم و فضیلت و تقوا پرورش یافت و مدارج ترقی را تا درجه اجتهاد به سرعت پیمود. آمنه بیگم هم از کمال و هم از جمال برخوردار بود. همسرش ملا محمد صالح مازندرانی از شاگردان با تقوا و فاضل پدرش بود بود که علیرغم تنگدستی به پیشنهاد پدر با او ازدواج کرد. به نوشته آقا احمد بهبهانی در مرآت الاحوال جهان نما، ملا محمد صالح در شب زفاف پس از شکر و حمد الهی به گوشه ای رفت و تا پاسی از شب مشغول مطالعه شد و صبح زود برای مباحثه یا تدریس از خانه بیرون رفت. آمنه بیگم که ناظر کار وی و متوجه مشکل علمی او شده بود پس از رفتن همسرش حل آنرا بر روی کاغذی نوشت و در لای کتاب گذاشت. شب بعد که ملا محمد صالح کتاب را گشود و نوشته را دید دانست که از همسر فاضله او است.

آمنه بیگم زنی پرهیزگار و مجتهد بوده است. آقا احمد بهبهانی او را « فاضلة مقدسة مجتهده » می¬نامد و از جمله عبدالله افندی نویسنده کتاب ریاض العلماء و حیاض الفضلاء که معاصر ایشان بوده او را فاضله عالمه صالحه متقیه معرفیکرده و درباره ایشان میگوید:« او همسر ملا محمد صالح مازندرانی است. شنیده ام همسرش با همه فضل و دانشی که دارد بعضی از مشکلات کتاب «قواعد» علامه حلی را از او استفسار میکند. آمنه خاتون خواهر استاد استناد ما [علامه مجلسی اول] مُدَّضِلُّه است» .با توجه به اینکه صاحب ریاض این مطلب را در زمان حیات استاد خود، علامه مجلسی دوم نوشته، مؤید آنست که آمنه بیگم قبل از این تاریخ هم صاحب فضل و کمال بوده است.

آثار

مؤلف ریاحین الشریعه به استناد یک نسخه خطی ریاض العلما ( موجود در کتابخانه ملک )، دو اثر را به آمنه بیگم نسبت میدهد: یکی شرح الفیه ابن مالک و دیگری شرح شواهد سیوطی. مؤلف ریاض الجنه نیز ضمن تمجید فضایل و کمالات وی می نویسد که کتابی بسیار خوب در فقه تا باب عبادت تألیف کرده است. علاوه بر این در گردآوری احادیث بعضی از مجلدات بحارالانوار به برادرش نیز کمک می کرده است. بعدها نیز همسرش با همة علم و فضلی که داشت در حل بعضی از مسائل علمی با وی مباحثه می نمود. آیت الله بروجردی-که از نوادگان بزرگ آمنه بیگم بود- در رساله¬ای که راجع به سلسله خاندان خود و انتساب آنها به خاندان های علمی شیعه نوشته به دستخط جد اعلایش، سید محمد طباطبایی اصفهانی در پایان رساله خطی موالید پیغمبر و ائمه (س)، پس از نقل داستان ابن قولویه راجع به بازگرداندن حجرالاسود توسط قرامطه به مکه معظمه و نصب آن در جای خود نوشته است: « این داستان از جده ام، ثقه عالمه فاضلهه زاهدة عابده، آمنه، از پدرش علامه ملا محمد تقی مجلسی نقل شده است.»

فرزندان

آمنه بیگم از همسرش ملا محمدصالح مازندرانی شش فرزند داشت از جمله محمدسعید اشرف مازندرانی، محمدهادی اصفهانی، نورالدین محمد، محمدسعید متخلص به اشرف، حسنعلی، عبدالباقی، محمدحسین و احتمالاً یکی از دخترانش زکیه است که او نیز دارای علم فقاهت بود. دختر دیگرش به همسری میر ابوالمعالی درآمد. بزرگان اسلامی مانند محمدباقر وحیدبهبهانی، سید محمدمهدی بحرالعلوم، سید علی طباطبایی (صاحب ریاض)، سید محمدحسین شهرستانی و سید حسین طباطبایی بروجردی از نوادگان دختری آمنه بیگم مجلسی هستند و خاندان‌های طباطبایی، بروجردی، شهرستانی (آل شهرستانی)، وحید اصفهانی، بحرالعلوم از نوادگان آمنه بودند.

وفات

تاریخ فوت آمنه بیگم مشخص نیست. برخی مرقد وی را در تخت فولاد اصفهان میدانند ، ولی مؤلف زندگینامه علامه مجلسی این نظر را رد کرده و احتمال میدهد که یکی از قبرهای واقع در بقعه علامه مجلسی که اشعاری بر روی آن نوشته شده متعلق به آمنه بیگم بوده که در جریان تعمیر و مرمت، مشخصات روی سنگ قبر از میان رفته است.

منابع

نویسنده: حکمت بروجردی