تفاوت میان نسخههای «سفره بیبی سهشنبه»
Boroujerdi (بحث | مشارکتها) |
Boroujerdi (بحث | مشارکتها) |
||
سطر ۲: | سطر ۲: | ||
=== وجه تسمیه === | === وجه تسمیه === | ||
این سفره برای گرفتن حاجات مهم نذر می شود. زمان ادای این نذری همه وقت به جز ماه های قمری محرم و صفر است. بی بی سه شنبه در فرهنگ عامه بانویی مقدس بود که در روز سهشنبه متولد شد، ازدواج کرد و درگذشت. لذا این سفره را در سه سهشنبه پهن میکنند، دوتای آن را قبل از برآورده شدن حاجت و سومی را پس از برآورده شدن آن. نذر سفره بی بی سه شنبه در شهرهای مختلف ایران به شکل کمابیش مشابهی صورت میگیرد. داستانی که بر سر سفره ی بی بی سه شنبه بیان می شود ، به گویش ها و شیوه های متفاوتی نقل شده است. آسوکه ی بی بی سه شنبه در سیستان ، داستان دختری است فاطمه نام که به ظلم نامادری گرفتار آمده ، صبر پیشه کرده و در مقابل ظلم و جور نامادری ، از سه بانو مدد می طلبد .در تهران ، ری ، ورامین ، مشهد و ... ؛ داستان اندکی تفاوت دارد و همانند تمامی داستان های مشابه در جهان که اصلی تفاوتشان در نام قهرمان داستان است ، فاطمه ی سیستانی را شهربانو و ماه پیشانی می نامند . در اشتهارد و جهرم نیز داستان گل خندان و گل قهقهه را آورده اند .در ادبیات داستانی افغانستان ، این داستان را زیبا و تاجور می خوانند و در اروپا ، سیندرلا است ... ! | |||
نذر سفره بی بی سه شنبه در شهرهای مختلف ایران به شکل کمابیش مشابهی صورت میگیرد. داستانی که بر سر سفره ی بی بی سه شنبه بیان می شود ، به گویش ها و شیوه های متفاوتی نقل شده است. آسوکه ی بی بی سه شنبه در سیستان ، داستان دختری است فاطمه نام که به ظلم نامادری گرفتار آمده ، صبر پیشه کرده و در مقابل ظلم و جور نامادری ، از سه بانو مدد می طلبد .در تهران ، ری ، ورامین ، مشهد و ... ؛ داستان اندکی تفاوت دارد و همانند تمامی داستان های مشابه در جهان که اصلی تفاوتشان در نام قهرمان داستان است ، فاطمه ی سیستانی را شهربانو و ماه پیشانی می نامند . در اشتهارد و جهرم نیز داستان گل خندان و گل قهقهه را آورده اند .در ادبیات داستانی افغانستان ، این داستان را زیبا و تاجور می خوانند و در اروپا ، سیندرلا است ... ! | |||
=== خوراکیها === | === خوراکیها === | ||
سطر ۱۳: | سطر ۱۱: | ||
=== داستان === | === داستان === | ||
دختری بود که نامادری داشت و آزار نامادری را تحمل میکرد تا این که روزی مرتکب خطایی شد و از ترس نامادری نذر کرد با پولی که از دیگران میگیرد سفره بیبی سهشنبه بیندازد. همین که نذر کرد پسر پادشاه که به شکار آمده بود، او را دید و دل به او باخت و او را به همسری گرفت. دختر به نذرش عمل | دختری بود که نامادری داشت و آزار نامادری را تحمل میکرد تا این که روزی مرتکب خطایی شد و از ترس نامادری نذر کرد با پولی که از دیگران میگیرد سفره بیبی سهشنبه بیندازد. همین که نذر کرد پسر پادشاه که به شکار آمده بود، او را دید و دل به او باخت و او را به همسری گرفت. دختر به نذرش عمل میکرد تا این که پسر پادشاه مانع انجام نذر شد. اتفاقی ناگوار برای شاهزاده سبب شد از همسرش بخواهد برای رفع مشکل دوباره کاچی بپزد. به این ترتیب مشکلش رفع شد. <ref>هدایت، صادق (1356). ''نیرنگستان''. تهران: جاویدان. صص45-46.</ref> | ||
پسر پادشاه | |||
=== آداب === | === آداب === | ||
سفره بی بی سه شنبه سفره ای فقیرانه که وسائل را با تهیه از هفت خانه که فاطمه نام در آنها باشد تهیه می کنند | سفره بی بی سه شنبه سفره ای فقیرانه که وسائل را با تهیه از هفت خانه که فاطمه نام در آنها باشد تهیه می کنند. با آردی که از خانه های یاد شده گرفته اند حلوای کم رنگی پخته شده و در بشقاب می گذارند. در کنار آن بشقاب ها که در سفره گذاشته می شود مقداری هم نان می گذارند. بر سر این سفره دعایی مانند دعای توسل می خوانند و سپس داستان بی بی سه شنبه. حلوای یاد شده را تنها دختران حق دارند بخورند نه پسران. مگر آن که با آردی غیر از آردی باشد که از خانه هایی که فاطمه در آنهاست گرفته باشند.<ref> آقارفیعی، پریسا (1392). حکایت سفرهها. تهران: نظری. صص35-36.</ref>این سفره را بایستی در اطاق بسته ای بیندازند که مطلقاً جنس مذکر را بدان راهی نباشد و روی همین اصل زنان حامله را هم برای این سفره دعوت نمی کنند. برای این سفره در همان محل بایستی آش رشته بپزند و در همان محل هم تمام آن را بخورند و هیچ چیز آن هم به خارج از آن مکان راه نیابد.<ref> صفینژاد، جواد (1345). ''مونوگرافی ده طالبآباد''. تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی. ص403.</ref> در برخی مناطق آشی را به نام آش بی بی سه شنبه تهیه میکنند و بر سر سفره میگذارند . تهیه آش آداب خاصی دارد، به این ترتیب که در شب دوشنبه (شب سهشنبه) یک سفره با بشقابهای آرد الک شده، شکر، نمک، نخود برشته خشک، کشمش پهن میکنند. یک عدد سرمه دان، یک فنجان سرکه، وسیله نماز (مهر، تسبیح، جانماز)، یک آینه، یک قرآن، یک چاقو و سایر حبوبات و سبزیجاتی که ممکن است برای تهیه آش لازم باشد شامل می شود. زنی که سفره میدهد وضو میگیرد و نماز حاجت میخواند و در اتاق را قفل میکند و میرود. تا روز بعد هیچ کس نباید وارد اتاق شود و زن باید تا آن زمان روزه بگیرد. صبح روز سهشنبه زن پس از وضو وارد اتاق میشود . افتادن نقش کف دست اولیاء الهی در سطح آرد یا نمک میشود نشانه قبولی نذر است. سپس مقداری از آرد را به نان میپزد و بقیه را برای مخلوط کردن با مواد دیگر برای آش استفاده میکند. پس از آماده شدن غذا، زنی آیاتی از قرآن را تلاوت می کند، در حالی که دختری نابالغ که باید فاطمه نام داشته باشد، در سفره رو به سمت مکه می نشیند. در حالی که آیات در حال تلاوت است، مقداری از غذا را با قاشق در بشقاب خالی می ریزد. این غذا بعدا با بقیه آش مخلوط می شود. پس از تلاوت قرآن، مقداری پنبه روغنی روی آجری به نام امامان دوازده گانه افروخته می شود و پس از سوختن پنبه، غذا در میان زنان حاضر می شود (شکورزادا، ص 44-7، و شیرازی، ص 298-309 برای تفصیل این سوفره و غیر آن). در این مراسم فقط زنان می توانند شرکت کنند و اگر مردی این تابو را زیر پا بگذارد نابینا می شود. زنان باردار از ترس اینکه اگر نوزادشان پسر باشد، بدون بینایی به دنیا بیاید کنار گذاشته می شوند. | ||
<nowiki>***</nowiki>در حال تکمیل | <nowiki>***</nowiki>در حال تکمیل |
نسخهٔ ۷ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۹:۱۱
سفره بیبی سه شنبه یکی از نذرهای زنان است که به منظور برآورده شدن حاجات، عمدتا در آخرین سه شنبه ماه شعبان انداخته میشود.
وجه تسمیه
این سفره برای گرفتن حاجات مهم نذر می شود. زمان ادای این نذری همه وقت به جز ماه های قمری محرم و صفر است. بی بی سه شنبه در فرهنگ عامه بانویی مقدس بود که در روز سهشنبه متولد شد، ازدواج کرد و درگذشت. لذا این سفره را در سه سهشنبه پهن میکنند، دوتای آن را قبل از برآورده شدن حاجت و سومی را پس از برآورده شدن آن. نذر سفره بی بی سه شنبه در شهرهای مختلف ایران به شکل کمابیش مشابهی صورت میگیرد. داستانی که بر سر سفره ی بی بی سه شنبه بیان می شود ، به گویش ها و شیوه های متفاوتی نقل شده است. آسوکه ی بی بی سه شنبه در سیستان ، داستان دختری است فاطمه نام که به ظلم نامادری گرفتار آمده ، صبر پیشه کرده و در مقابل ظلم و جور نامادری ، از سه بانو مدد می طلبد .در تهران ، ری ، ورامین ، مشهد و ... ؛ داستان اندکی تفاوت دارد و همانند تمامی داستان های مشابه در جهان که اصلی تفاوتشان در نام قهرمان داستان است ، فاطمه ی سیستانی را شهربانو و ماه پیشانی می نامند . در اشتهارد و جهرم نیز داستان گل خندان و گل قهقهه را آورده اند .در ادبیات داستانی افغانستان ، این داستان را زیبا و تاجور می خوانند و در اروپا ، سیندرلا است ... !
خوراکیها
خوراکی هایی که بر سر سفره گذاشته میشود تنوع چندانی ندارد و عبارت است از کاچی بیشیرینی که شیرینی آن را جداگانه میگذارند، فطیر، خربزه یا تخم خربزه، خرما، قاوت، آجیل مشکلگشا، آش رشته، کوزه، پنیر و سبزی.. این سفره را در همه ماهها می توان انداخت جز در ماههای محرم و صفر. طرز انداختن سفره در خراسان به این طریق است که شب سه شنبه مقارن غروب آفتاب سفره تمیزی در اتاق خلوتی روی زمین پهن می کنند و اشیا ذیل را در سفره می گذارند: مقداری آرد الک کرده یا به قول خراسانی ها مقداری آرد ماشور کرده برای پختن آش، یک نعلبکی شکر یا خاکه قند، یک نعلبکی نمک سائیده، یک بشقاب نخود و کشمش، یک سرمه دان، یک استکان سرکه، یک جا نماز تمیز با مهر و تسبیح، یک آینه، یک جلد کلام الله مجید و یک عدد کارد و جمیع وسائل و حبوباتی که برای پختن آش نذری لازم است.که مقداری از آن را باید از سه در خانه گدایی کرده باشند.[۱]
صاحبخانه روزه میگیرد، زنهایی که دور سفره هستند همه انگشتان را در کاچی زده دستشان را بالا نگه میدارند و یکی از آنها قصه مفصلی میگوید که مختصر آن از این قرار است:
داستان
دختری بود که نامادری داشت و آزار نامادری را تحمل میکرد تا این که روزی مرتکب خطایی شد و از ترس نامادری نذر کرد با پولی که از دیگران میگیرد سفره بیبی سهشنبه بیندازد. همین که نذر کرد پسر پادشاه که به شکار آمده بود، او را دید و دل به او باخت و او را به همسری گرفت. دختر به نذرش عمل میکرد تا این که پسر پادشاه مانع انجام نذر شد. اتفاقی ناگوار برای شاهزاده سبب شد از همسرش بخواهد برای رفع مشکل دوباره کاچی بپزد. به این ترتیب مشکلش رفع شد. [۲]
آداب
سفره بی بی سه شنبه سفره ای فقیرانه که وسائل را با تهیه از هفت خانه که فاطمه نام در آنها باشد تهیه می کنند. با آردی که از خانه های یاد شده گرفته اند حلوای کم رنگی پخته شده و در بشقاب می گذارند. در کنار آن بشقاب ها که در سفره گذاشته می شود مقداری هم نان می گذارند. بر سر این سفره دعایی مانند دعای توسل می خوانند و سپس داستان بی بی سه شنبه. حلوای یاد شده را تنها دختران حق دارند بخورند نه پسران. مگر آن که با آردی غیر از آردی باشد که از خانه هایی که فاطمه در آنهاست گرفته باشند.[۳]این سفره را بایستی در اطاق بسته ای بیندازند که مطلقاً جنس مذکر را بدان راهی نباشد و روی همین اصل زنان حامله را هم برای این سفره دعوت نمی کنند. برای این سفره در همان محل بایستی آش رشته بپزند و در همان محل هم تمام آن را بخورند و هیچ چیز آن هم به خارج از آن مکان راه نیابد.[۴] در برخی مناطق آشی را به نام آش بی بی سه شنبه تهیه میکنند و بر سر سفره میگذارند . تهیه آش آداب خاصی دارد، به این ترتیب که در شب دوشنبه (شب سهشنبه) یک سفره با بشقابهای آرد الک شده، شکر، نمک، نخود برشته خشک، کشمش پهن میکنند. یک عدد سرمه دان، یک فنجان سرکه، وسیله نماز (مهر، تسبیح، جانماز)، یک آینه، یک قرآن، یک چاقو و سایر حبوبات و سبزیجاتی که ممکن است برای تهیه آش لازم باشد شامل می شود. زنی که سفره میدهد وضو میگیرد و نماز حاجت میخواند و در اتاق را قفل میکند و میرود. تا روز بعد هیچ کس نباید وارد اتاق شود و زن باید تا آن زمان روزه بگیرد. صبح روز سهشنبه زن پس از وضو وارد اتاق میشود . افتادن نقش کف دست اولیاء الهی در سطح آرد یا نمک میشود نشانه قبولی نذر است. سپس مقداری از آرد را به نان میپزد و بقیه را برای مخلوط کردن با مواد دیگر برای آش استفاده میکند. پس از آماده شدن غذا، زنی آیاتی از قرآن را تلاوت می کند، در حالی که دختری نابالغ که باید فاطمه نام داشته باشد، در سفره رو به سمت مکه می نشیند. در حالی که آیات در حال تلاوت است، مقداری از غذا را با قاشق در بشقاب خالی می ریزد. این غذا بعدا با بقیه آش مخلوط می شود. پس از تلاوت قرآن، مقداری پنبه روغنی روی آجری به نام امامان دوازده گانه افروخته می شود و پس از سوختن پنبه، غذا در میان زنان حاضر می شود (شکورزادا، ص 44-7، و شیرازی، ص 298-309 برای تفصیل این سوفره و غیر آن). در این مراسم فقط زنان می توانند شرکت کنند و اگر مردی این تابو را زیر پا بگذارد نابینا می شود. زنان باردار از ترس اینکه اگر نوزادشان پسر باشد، بدون بینایی به دنیا بیاید کنار گذاشته می شوند.
***در حال تکمیل
منابع
- ↑ شاملو، احمد (1385). کتاب کوچه جامع لغات، اصطلاحات، تعبیرات، ضربالمثلهای فارسی. حرف ب. دفتر سوم. ج6. با همکاری آیدا سرکیسیان. تهران: مازیار. ص2045.
- ↑ هدایت، صادق (1356). نیرنگستان. تهران: جاویدان. صص45-46.
- ↑ آقارفیعی، پریسا (1392). حکایت سفرهها. تهران: نظری. صص35-36.
- ↑ صفینژاد، جواد (1345). مونوگرافی ده طالبآباد. تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی. ص403.