تنبان

تنبان/tonbɑn/ یا /tombɑn/ که توبان، پاجامه و شلوار نیز نامیده می شود.

ریشه شناسی

از فارسی باستان/*tænupɑnɑ/ تَنبان، محافظ تن، مرکب از ـtænu به معنای تن و ـpɑnɑ به معنای پاییدن، نگه داشتن، محافظت کردن.

تعریف

پوشش پایین­تنه که زنان بدون دامن یا با دامن میپوشیدند. طول تنبان وگشادی آن بر حسب منطقه جغرافیای و زمان دائما در حال تغییر بوده است.

انواع

تنبان نوعی شلوار گشاد بود که در بالا با کش یا بند بسته می شد و از پوشش­های مشترک زنان و مردان به شمار می آید. در زمان قاجار تنبان به نوعی دامن شلواری اطلاق می شد که معمولا جنس آن از زری، مخمل، ترمه، تافته یا تور نقده دوزی شده و آستر دار بود. برای تهیه آن پارچه­ای به پهنای سه وجب و به درازای چهار ذرع را آستر دوزی کرده و از قسمت بالا لیفه می­گذاشتند و بند تنبان را که نوار باریک، بلند و ابریشمی بود از آن می­گذراندند. هنگامی که بند تنبان را می­کشیدند چین دار می­شد. گاهی برای این که پفدار بایستد فنرهایی زیر آستر آن می گذاشتند و یا زیر تنبانهای آهار زده یا پنبه دوزی شده می­پوشیدند. به این ترتیب تنبان، دایره­ای به شعاع حدود نیم متر دور خانمها تشکیل می­داد. دور لبه تنبان را نیز با یراق و زنجیرهای پهن تزیین می­کردند. بلندی تنبان و شلیته بستگی به سن و طبقه اجتماعی و منطقه متفاوت بود. تنبان جوانها تا زانو می­رسید و اگر از زانو پایین تر می­آمد نشانه پیری یا ساده بودن فرد بود. به علاوه کارگران و زنان عادی تنبانی بلندتر می پوشیدند. دیولافوآ در سفرنامه خود می­نویسد: «هرچه از تهران به سمت جنوب ایران برویم بلندی تنبانها بیشتر می­شود.»

زنان معمولا در خانه شلیته و تنبان می­پوشیدند. نوع دیگری تنبان در دوران قاجار توسط یک تاجر فرانسوی بنام مسیو پیلو به ایران آمدکه تنگ و چسبان بود و به آن «تنکه تنبان» می­گفتند. این شلوارها بلند بود و تا روی مچ پا می­رسید.

منابع

حسن دوست، محمد (1383). فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

دیولافوآ، ژان (1385). ایران کلده شوش. ترجمه علی محمد فره وشی. تهران: دانشگاه تهران.

ذکاء، یحیی (1336). لباس زنان ایران از سده سیزدهم هجری تا امروز. تهران: اداره کل هنرهای زیبای کشور، اداره موزه ها و فرهنگ عامه.

غیبی، مهرآسا (1384). هشت هزارسال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: هیرمند .

نگار زن: تاریخ مصور لباس زن در ایران (1352). تهران: انجمن بین‌المللی زنان در ایران.

وزیری، سعید (1385). خاتون معارف ایران. ورامین: واج.