مسجد شاهزاده خانم (مسجدالزهرا)

مسجد و مدرسه شاهزاده خانم که امروز با نام مسجد الزهراء شناخته می شود، در محله سنگلج و کوچه شهید مقدس خیابانی قرار گرفته است. شاهزاده هما خانم، بنای این مسجد را سال 1297 هجری قمری و زمان سلطنت ناصرالدین شاه ساخت.

تاریخچه

شاهزاده هما خانم که در اواخر عمرش عازم سفر حج شده بود نذر کرد پس از بازگشت به طهران، مسجد و مدرسه ای در طهران بنا کرده و آن را وقف نماید و از یکی از علمای نجف نیز برای امامت مسجد دعوت به عمل آورد. ملاعلی محمد، از علمای نجف دعوت او را پذیرفت و برای این امر به تهران آمد.

او در نزدیکی باغ پسرش عبدالحسین میرزا در منطقه ای معروف به گاو گل آباد، زمینی برای مسجد خرید و در ضمن ساخت مدرسه و مسجد، درصدد تهیه موقوفاتی برای مدرسه و مسجد برآمد، ا

مساجد دیرینه سال تهران (1388). پژوهش گروهی بنیاد ایران‌شناسی؛ طرح، مقدمه، بررسی و تدوین نهایی حسن حبیبی. تهران: بنیاد ایران‌شناسی. صص 299-301.

بعد از تعیین قبله در این زمین، ملاعلی محمد نماز ظهر را با شرکت علماء و طلاب و مردم محل در این محل خواند و بعد از آن هما خانم، کلنگ احداث مدرسه و مسجد جدید را در محل اقامه نماز ملاعلی محمد به زمین زد. به این ترتیب کار ساخت این مسجد و مدرسه آغاز شد.

تا زمانی که بنای مسجد تمام نشده بود نماز جماعت در زیر چادر، به امامت ملاعلی محمد، اقامه می شده است.

موقوفات

از جمله موقوفات، سه دانگ از بازار گلوبندک با پنج باب مغازه های متصل به مدرسه، یک خانه پشت مسجد (غیر از خانه مسکونی امام جماعت) بود. تمام موقوفات و طرز اجرا و عمل به وقف در کتیبه ای به خط میرزا عمو از خوشنویسان معروف عصر نوشته شود.

امامان مسجد

اولین امام جماعت این مسجد ملاعلی محمد، از علمای نجف بود.

یعقوبی، بهزاد (1396). مساجد دارالخلافه. تهران: دارالخلافه. صص320-321.

ملاعلی محمد در تهران موقعیت شامخی را کسب کرد و مردم از تمامی محلات تهران برای شرکت در نماز جماعت وی به مسجد می آمدند. ملاعلی محمد قبل از طلوع آفتاب سه وعده نماز قضا می خواند، سپس خود اذان می گفت و مردمی که از دوردست آمده و شب در مسجد خوابیده بودند، برای نماز جماعت آماده می شدند. هنگام نماز ظهر و مغرب ازدحام بسیار بود. مردم در مقابل مبلغی، حجره ها را از طلاب می گرفتند تا فضای کافی برای نمازگزاران داشته باشند. ملاعلی محمد، در اواخر عمر بیمار شد و نمی توانست در اوقات نماز در مسجد حاضر شود، نماز جماعت صبح تعطیل شد، در نتیجه وی به نجف اطلاع داد که یکی از پسرهایش به تهران بیاید، و بنابراین آقا شیخ موسی به تهران آمد و هم حوزه درس را عهده دار شد و هم امامت جماعت را به عهده گرفت. چندی بدین ترتیب گذشت ولی کم کم تعداد مردم شرکت کننده در نماز جماعت کاهش یافت. بعد از فوت ملاعلی محمد، در سال 1311 ه.ق/ 1272 ه.ش، نماز جماعت در مسجد از رونق افتاد زیرا آقا شیخ موسی که حوزه درس را اداره می کرد هنگام ورود به تهران رفته رفته با اشخاصی از قبیل فروغی، حاج سیاح و سیدنصرالله تقوی ارتباط داشت و دیگر به وضع مسجد و نماز جماعت نمی رسید.

مساجد دیرینه سال تهران (1388). پژوهش گروهی بنیاد ایران‌شناسی؛ طرح، مقدمه، بررسی و تدوین نهایی حسن حبیبی. تهران: بنیاد ایران‌شناسی. صص 299-301.

به همین دلیل، عبدالحسین میرزا فرمانفرما پسر هما خانم، از پسر بزرگ ملاعلی محمد درخواست کرد تا از یکی دیگر از فرزندان ملاعلی به نام شیخ علی درخواست کند به طهران آمده و به جای شیخ میرزا موسی امامت جماعت مسجد را به عهده بگیرد. مدت کوتاهی از ورود شیخ علی به مسجد نگذشته بود که به دلیل حسن رفتار و اخلاق پسندیده ی او، دوباره مسجد شاهزاده خانم رونق گرفت و تعداد زیادی از مردم در نماز جماعت مسجد شرکت کردند.

یعقوبی، بهزاد (1396). مساجد دارالخلافه. تهران: دارالخلافه. صص320-321.

از جمله دیگر امامان جماعت پس از این سه تن می توان از حاج سیدهادی خسروشاهی و سیدباقر خسروشاهی طباطبایی، از سال 1355 نام برد.

وعاظ

از واعظان معروف این مسجد نیز حاجی میرزا محمدرضا همدانی بود که در خاطرات عین السلطنه از وی به عنوان اولین واعظ شهر در سال 1314 ه.ق در دوران سلطنت مظفرالدین شاه نام برده شده است. آیت الله کاشانی نیز از دیگر علمایی است که در این مسجد منبر رفته است. از دیگر واعظان این مسجد می توان از حاج سیدباقر خسروشاهی طباطبایی که در جریان انقلاب اسلامی منبرهای بسیاری در مسجد داشته است و از حاج شیخ احمد کافی یاد کرد.