تفاوت میان نسخه‌های «مدرسه جده بزرگ»
Boroujerdi (بحث | مشارکتها) |
H-ghahremani (بحث | مشارکتها) |
||
| (۱۳ نسخهٔ میانی ویرایش‌شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
[[پرونده:مدرسه جده بزرگ.jpeg|بندانگشتی|400x400پیکسل|مدرسه جده بزرگ]] | |||
مدرسه جده بزرگ | [[پرونده:سردر مدرسه جده بزرگ.jpeg|بندانگشتی|300x300پیکسل|سردر مدرسه جده بزرگ]] | ||
[[پرونده:کتیبه سردر مدرسه جده بزرگ.jpeg|بندانگشتی|کتیبه سردر مدرسه جده بزرگ]] | |||
مدرسه جده بزرگ از مدارس علمیه اصفهان است که در دوره صفویه (شاه عباس دوم) توسط یکی از همسران شاه صفی ساخته شده است. تاریخ وقفنامه 1067 ق است. | |||
=== تاریخچه === | === تاریخچه === | ||
مدرسه جده بزرگ در بازار بزرگ اصفهان و نزدیک میدان نقش جهان قرار دارد | مدرسه جده بزرگ در بازار بزرگ اصفهان و نزدیک میدان نقش جهان قرار دارد. از آنجا که این مدرسه به لحاظ مساحت بزرگتر از [[مدرسه جده کوچک]] است به این نام خوانده شده است.<ref name=":2" />نام بانی و یا واقف مدرسه در هیچ یک از کتیبههای موجود در ساختمان مدرسه ذکر نشده، ولی در حاشیه وقفنامه آن از زنی به نام حوری‌نام خانم اسم برده شده است که معلوم نیست این زن همان واقف است یا خیر. شاردن، سیاح فرانسوی، آن را از ساخته‌های یکی از زنان شاه صفی معرفی کرده است.<ref>شاردن، ژان (1379). ''سفرنامه شاردن''. ترجمه حسین عریضی. اصفهان: گلها. ص70.</ref>مدرسه جده بزرگ در سال 1334ش تعمیر و مرمت شد که در جریان آن بخش اعظمی از تزیینات کاشی‌کاری قدیمی با انواع جدید جایگزین شده است.<ref name=":4">احمدی، نزهت (1375). ''چهار وقفنامه از چهار مدرسه اصفهان در دوره صفوی''. به کوشش رسول جعفریان. دفتر 3. قم: کتابخانه آیه اللّه العظمی مرعشی نجفی. صص111-112.</ref>کتیبه این تزیینات در پیشانی ایوان شرقی نصب شده است.<ref name=":3" /> | ||
=== بنای مدرسه === | === بنای مدرسه === | ||
مدرسه جده بزرگ بر روی زمینی مستطیل شکل به ابعاد | مدرسه جده بزرگ بر روی زمینی مستطیل شکل به ابعاد 34/8× 24/2 متر، با طرح چهار ایوانی و در دو طبقه برپا شده و مشتمل است بر سردر ورودی، هشتی، ایوان‌های چهارگانه، صحن میانی، حجره‌هایی در دو طبقه، چاه‌خانه و وضوخانه. بنای مدرسه از سه طرف به بافت شهری پیوسته و فقط در سردر ورودی آن دارای نماسازی و تزیینات است. تزیینات داخلی مدرسه منحصر به کاشی‌کاری اطراف است. نقشه بنا به صورت ۴ ایوانی، با حجره‌هایی در طرفین هریک از ایوانها، پیرامون یک حیاط مرکزی به شکل هشت‌گوش نامنظم (نگینی) است. در اطراف ایوانها و در دو طبقه، حجره‌ها قرار گرفته‌اند. این مدرسه ۳۳ حجره در طبقه همکف و ۳۶ حجره در طبقه اول دارد. هر حجره طبقه همکف شامل یک ایوانچه ورودی، اتاق اصلی و پستوست. حجره‌های واقع در گوشه‌ها و تمامی حجره‌های طبقه بالا فاقد پستو هستند.<ref name=":0">جاوری، محسن (1376). ''بررسی مدارس موجود دوره صفوی اصفهان.'' پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران. ص46-54.</ref>درست بالای در ورودی، کتیبه ساخت بنا از کاشی به خط ثلث به رنگ سفید بر زمینه لاجوردی با رقم محمدرضا امامی، و تاریخ ۱۰۵۸ق قرار دارد که در آن از جده شاه عباس دوم صفوی به عنوان بانی مدرسه و وقف آن بر طلبه مذهب اثنا عشریه، نام برده شده است.<ref name=":2">هنرفر، ل‍طف‌‌ال‍ل‍ّه (1344). ''گ‍ن‍ج‍ی‍ن‍ه آثار تاریخی اصفهان: آثار باستانی و ال‍واح و کتیبههای تاریخی در اس‍ت‍ان اصفهان''. اصفهان: ک‍ت‍اب‍ف‍روش‍ی ث‍ق‍ف‍ی. ص553.</ref>۳ کتیبه نیز به خط کوفی بنایی با نامهای الله، محمد، و مبارک باد به شیوه کاشی‌کاری معرق اجرا شده است.<ref name=":0" /> | ||
=== اساتید مشهور === | === اساتید مشهور === | ||
در این مدرسه | در این مدرسه محل تدریس بسیاری از علمای بزرگ اصفهان نظیر حاج میرمحمدصادق مدرس خاتون‌آبادی و میرسید محمد نجف‌آبادی بوده است.<ref name=":1">رف‍ی‍ع‍ی م‍ه‍رآب‍ادی، اب‍وال‍ق‍اس‍م (1352). ''آثار ملی اصفهان''. تهران: انجمن آثار ملی. صص441-442.</ref>آقاحسین خوانساری از مدرّسان این مدرسه بود و تولیت آنجا را نیز برعهده داشت. پسرانش آقا جمال و آقارضی خوانساری نیز هر دو در این مدرسه تدریس می‌کردند.<ref>ه‍م‍ای‍ی، ج‍لال‌ال‍دی‍ن (1381). ''تاریخ اصفهان: م‍ج‍ل‍د اب‍ن‍ی‍ه و ع‍م‍ارات ف‍ص‍ل ت‍ک‍ای‍ا و م‍ق‍اب‍ر''. ب‍ک‍وش‍ش م‍اه‍دخ‍ت ب‍ان‍وه‍م‍ای‍ی. تهران: ه‍م‍ا. صص150-152.</ref> | ||
=== تولیت === | === تولیت === | ||
در وقفنامه مدرسه که در زمان حاج آقاحسین خوانساری تنظیم شده تولیت شرعی به مؤسس مدرسه و پس از مرگ او، به شاه وقت واگذار شده است. | در وقفنامه مدرسه که در زمان حاج آقاحسین خوانساری تنظیم شده تولیت شرعی به مؤسس مدرسه و پس از مرگ او، به شاه وقت واگذار شده است.<ref name=":4" />متولی مدرسه مزبور تا 1308ه.ش از خاندان آقا جمالالدین خوانساری بود. این اثر باستانی به موجب شماره 892- 48/10/1 به ثبت تاریخی رسیده است.<ref name=":1" /><ref name=":3">م‍لازاده، ک‍اظم (1381). ''مدارس و ب‍ن‍اه‍ای م‍ذه‍ب‍ی (ت‍ک‍ی‍ه، ح‍س‍ی‍ن‍ی‍ه، خ‍ان‍ق‍اه، ق‍دم‍گ‍اه، مدرسه، م‍ص‍ل‍ی).'' تهران: س‍ازم‍ان ت‍ب‍ل‍ی‍غ‍ات اس‍لام‍ی، ح‍وزه ه‍ن‍ری. ص49.</ref> | ||
=== وقفنامه === | === وقفنامه === | ||
وقفنامه این مدرسه که به شماره ثبت 103 در بايگانی | وقفنامه این مدرسه که به شماره ثبت 103 در بايگانی اداره‌کل اوقاف اصفهان نگهداری میشود، از معدود اسنادی است که اصل آن به دست رسيده است. اين وقفنامه که در تاریخ 1067 ه.ق. تنظیم شده بر روی کاغذی ضخيم نوشته شده که بعدها گويا به هنگامی که دچار پارگی و شکستگی شده، پشت آن را پارچه چسباندهاند. اما بطور کلی آسيب بسيار ديده و مقداری از بخش فوقانی و سطرهای ابتدای آن کاملأ از ميان رفته است. در آن هدف از ساخت مدرسه، موقوفات آن و قيود و شرايطی که از سوی واقف لازم دانسته شده، ذکر شده است. در پايان متن وقفنامه از دو گواه ياد شده، يکی حبيب‌الله بن حسين حسينی است که گويا اين شخص همان حبيب‌الله کرکی بن حسين حسن حسينی موسوی عاملی است و نیز ميرسيداحمدبن زين العابدين علوی، که داماد ميرداماد بوده است.[https://rasekhoon.net/article/show/119865/] | ||
== منابع == | == منابع == | ||
| سطر ۲۵: | سطر ۲۵: | ||
== پیوند به بیرون == | == پیوند به بیرون == | ||
# [https://rasekhoon.net/article/show/119865/ | # [https://rasekhoon.net/article/show/119865/ احمدی، نزهت (1375). ''چهار وقفنامه از چهار مدرسه اصفهان در دوره صفوی''. نسخه الکترونیک.] | ||
== نگارخانه == | |||
<gallery> | |||
پرونده:مدرسه جده بزرگ-1.jpg|سند ثبت مدرسه جده بزرگ در فهرست آثار ملی در وزارت فرهنگ و هنر به شماره 892 در تاریخ 1/ 10/ ۱348 ش. | |||
پرونده:مدرسه جده بزرگ-2.jpg|سند ثبت مدرسه جده بزرگ در فهرست آثار ملی، اداره‌کل باستان‌شناسی و فرهنگ عامه | |||
</gallery> | |||
نویسنده: حکمت بروجردی | |||
[[رده:مدارس علمیه]] | |||
[[رده:موقوفات زنان]] | |||
[[رده:دوره صفوی]] | |||
[[رده:مدارس دوره صفوی]] | |||
[[رده:مدارس اصفهان]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۲ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۳۱
مدرسه جده بزرگ از مدارس علمیه اصفهان است که در دوره صفویه (شاه عباس دوم) توسط یکی از همسران شاه صفی ساخته شده است. تاریخ وقفنامه 1067 ق است.
تاریخچه
مدرسه جده بزرگ در بازار بزرگ اصفهان و نزدیک میدان نقش جهان قرار دارد. از آنجا که این مدرسه به لحاظ مساحت بزرگتر از مدرسه جده کوچک است به این نام خوانده شده است.[۱]نام بانی و یا واقف مدرسه در هیچ یک از کتیبههای موجود در ساختمان مدرسه ذکر نشده، ولی در حاشیه وقفنامه آن از زنی به نام حوری‌نام خانم اسم برده شده است که معلوم نیست این زن همان واقف است یا خیر. شاردن، سیاح فرانسوی، آن را از ساخته‌های یکی از زنان شاه صفی معرفی کرده است.[۲]مدرسه جده بزرگ در سال 1334ش تعمیر و مرمت شد که در جریان آن بخش اعظمی از تزیینات کاشی‌کاری قدیمی با انواع جدید جایگزین شده است.[۳]کتیبه این تزیینات در پیشانی ایوان شرقی نصب شده است.[۴]
بنای مدرسه
مدرسه جده بزرگ بر روی زمینی مستطیل شکل به ابعاد 34/8× 24/2 متر، با طرح چهار ایوانی و در دو طبقه برپا شده و مشتمل است بر سردر ورودی، هشتی، ایوان‌های چهارگانه، صحن میانی، حجره‌هایی در دو طبقه، چاه‌خانه و وضوخانه. بنای مدرسه از سه طرف به بافت شهری پیوسته و فقط در سردر ورودی آن دارای نماسازی و تزیینات است. تزیینات داخلی مدرسه منحصر به کاشی‌کاری اطراف است. نقشه بنا به صورت ۴ ایوانی، با حجره‌هایی در طرفین هریک از ایوانها، پیرامون یک حیاط مرکزی به شکل هشت‌گوش نامنظم (نگینی) است. در اطراف ایوانها و در دو طبقه، حجره‌ها قرار گرفته‌اند. این مدرسه ۳۳ حجره در طبقه همکف و ۳۶ حجره در طبقه اول دارد. هر حجره طبقه همکف شامل یک ایوانچه ورودی، اتاق اصلی و پستوست. حجره‌های واقع در گوشه‌ها و تمامی حجره‌های طبقه بالا فاقد پستو هستند.[۵]درست بالای در ورودی، کتیبه ساخت بنا از کاشی به خط ثلث به رنگ سفید بر زمینه لاجوردی با رقم محمدرضا امامی، و تاریخ ۱۰۵۸ق قرار دارد که در آن از جده شاه عباس دوم صفوی به عنوان بانی مدرسه و وقف آن بر طلبه مذهب اثنا عشریه، نام برده شده است.[۱]۳ کتیبه نیز به خط کوفی بنایی با نامهای الله، محمد، و مبارک باد به شیوه کاشی‌کاری معرق اجرا شده است.[۵]
اساتید مشهور
در این مدرسه محل تدریس بسیاری از علمای بزرگ اصفهان نظیر حاج میرمحمدصادق مدرس خاتون‌آبادی و میرسید محمد نجف‌آبادی بوده است.[۶]آقاحسین خوانساری از مدرّسان این مدرسه بود و تولیت آنجا را نیز برعهده داشت. پسرانش آقا جمال و آقارضی خوانساری نیز هر دو در این مدرسه تدریس می‌کردند.[۷]
تولیت
در وقفنامه مدرسه که در زمان حاج آقاحسین خوانساری تنظیم شده تولیت شرعی به مؤسس مدرسه و پس از مرگ او، به شاه وقت واگذار شده است.[۳]متولی مدرسه مزبور تا 1308ه.ش از خاندان آقا جمالالدین خوانساری بود. این اثر باستانی به موجب شماره 892- 48/10/1 به ثبت تاریخی رسیده است.[۶][۴]
وقفنامه
وقفنامه این مدرسه که به شماره ثبت 103 در بايگانی اداره‌کل اوقاف اصفهان نگهداری میشود، از معدود اسنادی است که اصل آن به دست رسيده است. اين وقفنامه که در تاریخ 1067 ه.ق. تنظیم شده بر روی کاغذی ضخيم نوشته شده که بعدها گويا به هنگامی که دچار پارگی و شکستگی شده، پشت آن را پارچه چسباندهاند. اما بطور کلی آسيب بسيار ديده و مقداری از بخش فوقانی و سطرهای ابتدای آن کاملأ از ميان رفته است. در آن هدف از ساخت مدرسه، موقوفات آن و قيود و شرايطی که از سوی واقف لازم دانسته شده، ذکر شده است. در پايان متن وقفنامه از دو گواه ياد شده، يکی حبيب‌الله بن حسين حسينی است که گويا اين شخص همان حبيب‌الله کرکی بن حسين حسن حسينی موسوی عاملی است و نیز ميرسيداحمدبن زين العابدين علوی، که داماد ميرداماد بوده است.[۱]
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ هنرفر، ل‍طف‌‌ال‍ل‍ّه (1344). گ‍ن‍ج‍ی‍ن‍ه آثار تاریخی اصفهان: آثار باستانی و ال‍واح و کتیبههای تاریخی در اس‍ت‍ان اصفهان. اصفهان: ک‍ت‍اب‍ف‍روش‍ی ث‍ق‍ف‍ی. ص553.
- ↑ شاردن، ژان (1379). سفرنامه شاردن. ترجمه حسین عریضی. اصفهان: گلها. ص70.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ احمدی، نزهت (1375). چهار وقفنامه از چهار مدرسه اصفهان در دوره صفوی. به کوشش رسول جعفریان. دفتر 3. قم: کتابخانه آیه اللّه العظمی مرعشی نجفی. صص111-112.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ م‍لازاده، ک‍اظم (1381). مدارس و ب‍ن‍اه‍ای م‍ذه‍ب‍ی (ت‍ک‍ی‍ه، ح‍س‍ی‍ن‍ی‍ه، خ‍ان‍ق‍اه، ق‍دم‍گ‍اه، مدرسه، م‍ص‍ل‍ی). تهران: س‍ازم‍ان ت‍ب‍ل‍ی‍غ‍ات اس‍لام‍ی، ح‍وزه ه‍ن‍ری. ص49.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ جاوری، محسن (1376). بررسی مدارس موجود دوره صفوی اصفهان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران. ص46-54.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ رف‍ی‍ع‍ی م‍ه‍رآب‍ادی، اب‍وال‍ق‍اس‍م (1352). آثار ملی اصفهان. تهران: انجمن آثار ملی. صص441-442.
- ↑ ه‍م‍ای‍ی، ج‍لال‌ال‍دی‍ن (1381). تاریخ اصفهان: م‍ج‍ل‍د اب‍ن‍ی‍ه و ع‍م‍ارات ف‍ص‍ل ت‍ک‍ای‍ا و م‍ق‍اب‍ر. ب‍ک‍وش‍ش م‍اه‍دخ‍ت ب‍ان‍وه‍م‍ای‍ی. تهران: ه‍م‍ا. صص150-152.
پیوند به بیرون
نگارخانه
سند ثبت مدرسه جده بزرگ در فهرست آثار ملی در وزارت فرهنگ و هنر به شماره 892 در تاریخ 1/ 10/ ۱348 ش.
سند ثبت مدرسه جده بزرگ در فهرست آثار ملی، اداره‌کل باستان‌شناسی و فرهنگ عامه
نویسنده: حکمت بروجردی