تفاوت میان نسخه‌های «چارقد»

از دانشنامه الکترونیکی زنان
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۴۷ نسخه‌ٔ میانی ویرایش‌شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{TOClimit}}
[[پرونده:چارقد ۲.jpg|جایگزین=|بندانگشتی|چارقد یکی از دختران مظفرالدین شاه<ref>افشار، ایرج (1370). ''گنجینه عکس‌های ایران''. تهران: نشر فرهنگ ایران. ص207.</ref>|250x250پیکسل]]
[[پرونده:1DFED890-E042-4047-AB2A-F7CE6287FB2C.jpg|بندانگشتی|زنی با چارقد سفید ساده و پیراهن مخمل از عهد مظفری<ref>افشار، ایرج (1370). ''گنجینه عکس‌های ایران''. تهران: نشر فرهنگ ایران. ص215.</ref>|جایگزین=|350x350پیکسل]]
چارقد/čārqad/ یکی از انواع پوشش‌­های سر زنان است. پارچه‌­ای مربع شکل و بزرگ از نخ یا ابریشم که آن را از قطر دولا کرده، با آن موی سر را پوشانده و در زیر چانه با سنجاق محکم می‌کردند.<ref name=":0">''پ‍وش‍اک‌ در ای‍ران‌ زم‍ی‍ن‌'' (1382). ترجمه پیمان متین. تهران: امیرکبیر. ص372.</ref> {{TOClimit}}


===تعریف===
===تاریخچه===
یکی از انواع پوشش­های سر زنان. پارچه ­ای مربع شکل که آن را از قطر دولا کرده، با آن موی سر را پوشانده و در زیر چانه با سنجاق محکم می­ کردند.
[[پرونده:چارقد تاتاری.jpg|بندانگشتی|چارقد تاتاری]]
[[پرونده:چارقد تاتاری2.jpg|بندانگشتی|چارقد تاتاری]]
در دوره ناصرالدین شاه چارقد یکی از اصلی‌ترین پوشش زنان بود. یک پارچه نازک حریر که به شکل مربع بود را تا می‌زدند و تبدیل به یک مثلث می‌کردند و آن را طوری روی سر قرار می‌دادند که زاویه قائمه آن در پشت سر قرار می‌گرفت و دو زاویه حاده در طرفین. آن را در جلو به اندازه گردی صورت محکم می‌گرفتند و زیر چانه سنجاق می‌کردند. از جلو روی سینه و شانه‌ها تا کمر را می‌پوشاند و در پشت نیز تا کمر می­‌رسید.<ref>''نگار زن: تاریخ مصور لباس زن در ایران'' (1352). تهران: انجمن بین‌المللی زنان در ایران. ص11.</ref> سنجاق از جنس طلا یا نقره یا جنس دیگری بود.<ref>رضایی، غلامرضا (1387). ''شهر من فسا از نگاهی دیگر''. شیراز: نوید شیراز. ص 392.</ref> زنان آن را نه تنها در مهمانی بلکه در منزل هم سر می‌کردند. رنگ آن اغلب سفید و معمولاً برودری‌دوزی شده بود. جنس آن از نخ یا ابریشم، شال یا تور و شال کشمیری بود. همسران اشراف گاه چارقدهایشان را با سنجاق‌های الماس یا یاقوت می‌بستند. گاه توپی از پارچه برای دوختن چارقد از سوی خانواده عروس به عنوان [[خلعتی]] به خانواده داماد داده می‌شد.<ref>''پ‍وش‍اک‌ در ای‍ران‌ زم‍ی‍ن‌'' (1382). ترجمه پیمان متین. تهران: امیرکبیر. ص373.</ref>


در برخی مناطق آن را به همراه کلاه می‌­پوشیدند و یا زنان شمالی آن را به پشت سر گره می‌زدند.<ref>غیبی، مهرآسا (1384). ''هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی''. تهران: هیرمند. ص561.</ref>
<br />
===انواع===
===انواع===
چارقد در دوره ناصرالدین شاه متداول بود. زنان یک پارچه نازک بزرگ که به شکل مربع بود را تا زده و به شکل یک مثلث در می­ آوردند و آن را طوری روی سر قرار می­ دادند که زاویه قائمه آن در پشت سر قرار گیرد و دو زاویه حاده در طرفین. آن را در جلو صورت به اندازه گردی صورت محکم می­ گرفتند و زیر چانه را با سنجاقی می­ بستند. این پوشش از جلو، روی سینه و شانه ها تا کمر را می پوشاند و از پشت سر نیز تا کمر می­ رسید. رنگ آن اغلب سفید و معمولا برودری دوزی شده بود. جنس آن از نخ یا ابریشم، شال یا تور و شال کشمیری بود.  
[[چارقد قالبی]] از جمله چارقدهای رایج در عصر ناصری بود که خانم‌های اندرونی شاه مخترع آن بودند و بهترین نوع آن «آفتابگردانی» خوانده می­‌شد، بدین ترتیب که سر چارقد را با نشاسته قالب می­‌گرفتند تا سفت و خوش فرم بایستد.<ref>''نگار زن: تاریخ مصور لباس زن در ایران'' (1352). تهران: انجمن بین‌المللی زنان در ایران. ص11.</ref> زنان معمولاً بخش جلویی موی خود را که کوتاه بود از دو سوی صورت تا اندازه دهان بیرون می­‌گذاشتند و به آن [[طره]] می‌گفتند. همچنین با گل یا پری از جواهرات که [[جغه]] خوانده می‌شد بخشی از موی خود را که بیرون از چارقد بود سنجاق می­‌کردند.<ref>ذکاء، یحیی (1336). ''لباس زنان ایران از سده سیزدهم هجری تا امروز''. تهران: اداره کل هنرهای زیبای کشور، اداره موزه‌ها و فرهنگ عامه. ص35.</ref>


چارقد قالبی از جمله چارقدهای رایج در عصر ناصری بود که خانمهای اندرونی شاه مخترع آن بودند و بهترین نوع آن «آفتابگردانی» خوانده می­ شد، بدین ترتیب که سر چارقد را با نشاسته قالب می­ گرفتند تا سفت و خوش فرم بایستد. زنان معمولا بخش جلویی موی خود را که کوتاه بود از دو سوی صورت تا اندازه دهان بیرون می­ گذاشتند و به آن [[طره]] می­گفتند. همچنین با گل یا پری از جواهرات که [[جغه]] خوانده می­ شد بخشی از موی خود را که بیرون از چارقد بود سنجاق می­ کردند.
امروزه زنان روستایی و زرتشتی همچنان چارقد بزرگی را سر می‌کنند که گاه پشت آن تا پا می‌رسد. این چارقدها معمولاً دارای طرح‌های گل درشتی است. در مناطق کردنشین استان همدان چون اسدآباد و تویسرکان [[سربین]] یا [[سرکی]] نامیده می‌شود و از جنس متقال، اطلسی، و ابریشم است. چارقد در این مناطق معمولاً به رنگ مشکی با گل‌های قرمز است.<ref>محمدی سیف، معصومه (1398). ''جامعه‌شناسی پوشاک سنتی و زیورآلات زنان ایران زمین''. تهران: اندیشه احسان. ص50.</ref> در منطقه مازندران چارقد به رنگ روشن و گل‌دار از جنس وال، ململ، چیت یا ابریشم است. گاهی آرایه‌های نقره به نام [[سر چنگک]] نیز در محل شقیقه‌ها به آن اضافه می‌شود.<ref>محمدی سیف، معصومه (1398). ''جامعه‌شناسی پوشاک سنتی و زیورآلات زنان ایران زمین''. تهران: اندیشه احسان. ص 67.</ref> چارقد زنان ترکمن روسری بزرگی از پارچه‌های ساده یا گل‌دار است که معمولاً زمینه‌ای تند و سیر به رنگ‌های سبز، آبی، سیاه و گل‌های فراوانی به رنگ‌های شاد و متنوع چون زرد، قرمز و نارنجی و... دارد.<ref name=":1">محمدی، رامونا (1388). ''پوشاک و زیورآلات مردم ترکمن''. تهران: جمال هنر. ص82.</ref> دورتادور این روسری دارای شرابه‌دوزی و ریشه‌های آویزان زیبایی است که پورچوک<ref name=":1" /> یا پورچیک<ref>محمدی سیف، معصومه (1398). ''جامعه‌شناسی پوشاک سنتی و زیورآلات زنان ایران زمین''. تهران: اندیشه احسان. ص103.</ref> نامیده می‌شود. این روسری زیبا، به شکل مربع چهارگوشی، با ابعاد حدود 1/5×1/5 متر می‌باشد که گاهی ارتفاع آن تا ساق پاها هم می‌رسد. زنان ترکمن این روسری را از وسط تا کرده و مانند لچک سه گوش می‌کنند، سپس همچون چادر به روی سر انداخته و دو انتهای آن را در پشت شانه تا پایین پاها و یا در جلوی بدن بدون اینکه به دور گردن بپیچند، رها می‌کنند.<ref name=":1" /> چارقد زنان ترکمن که در بعضی نقاط بورونجوق نیز خوانده می‌شود، خود بر چندین نوع می‌باشد که معروف‌ترین و گرانبهاترین آنها تاتار نام دارد.<ref name=":1" />


[[روسری]] که امروزه خانمها سر می کنند نیز از انواع چارقد است که در زیر گلو گره زده می ­شود. گاهی نیز روسری به طور آزاد بر روی سر رها می ­شود. دختران تاتار آن را به همراه کلاه می پوشیدند و یا زنان شمالی آن را به پشت سر گره می زنند.
[[روسری]] که خانم‌های شهری سر می‌کنند نوعی چارقد کوچک است که در زیر گلو گره زده می‌شود.<ref name=":0" />


===منابع===
<br />
ذکاء، یحیی (1336). لباس زنان ایران از سده سیزدهم هجری تا امروز. تهران: اداره کل هنرهای زیبای کشور، اداره موزه ها و فرهنگ عامه.
==منابع==
[[رده:پوشاک زنانه]]
[[رده:پوشش سر]]
[[رده:حجاب]]
<references />


غیبی، مهرآسا (1384). هشت هزارسال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: هیرمند.


نگار زن: تاریخ مصور لباس زن در ایران (1352). تهران: انجمن بین‌المللی زنان در ایران.
نویسنده: حکمت بروجردی
[[رده:پوشش سر]]
[[رده:پوشاک زنانه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۹ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۸:۴۹

چارقد یکی از دختران مظفرالدین شاه[۱]
زنی با چارقد سفید ساده و پیراهن مخمل از عهد مظفری[۲]

چارقد/čārqad/ یکی از انواع پوشش‌­های سر زنان است. پارچه‌­ای مربع شکل و بزرگ از نخ یا ابریشم که آن را از قطر دولا کرده، با آن موی سر را پوشانده و در زیر چانه با سنجاق محکم می‌کردند.[۳]

تاریخچه

چارقد تاتاری
چارقد تاتاری

در دوره ناصرالدین شاه چارقد یکی از اصلی‌ترین پوشش زنان بود. یک پارچه نازک حریر که به شکل مربع بود را تا می‌زدند و تبدیل به یک مثلث می‌کردند و آن را طوری روی سر قرار می‌دادند که زاویه قائمه آن در پشت سر قرار می‌گرفت و دو زاویه حاده در طرفین. آن را در جلو به اندازه گردی صورت محکم می‌گرفتند و زیر چانه سنجاق می‌کردند. از جلو روی سینه و شانه‌ها تا کمر را می‌پوشاند و در پشت نیز تا کمر می­‌رسید.[۴] سنجاق از جنس طلا یا نقره یا جنس دیگری بود.[۵] زنان آن را نه تنها در مهمانی بلکه در منزل هم سر می‌کردند. رنگ آن اغلب سفید و معمولاً برودری‌دوزی شده بود. جنس آن از نخ یا ابریشم، شال یا تور و شال کشمیری بود. همسران اشراف گاه چارقدهایشان را با سنجاق‌های الماس یا یاقوت می‌بستند. گاه توپی از پارچه برای دوختن چارقد از سوی خانواده عروس به عنوان خلعتی به خانواده داماد داده می‌شد.[۶]

در برخی مناطق آن را به همراه کلاه می‌­پوشیدند و یا زنان شمالی آن را به پشت سر گره می‌زدند.[۷]


انواع

چارقد قالبی از جمله چارقدهای رایج در عصر ناصری بود که خانم‌های اندرونی شاه مخترع آن بودند و بهترین نوع آن «آفتابگردانی» خوانده می­‌شد، بدین ترتیب که سر چارقد را با نشاسته قالب می­‌گرفتند تا سفت و خوش فرم بایستد.[۸] زنان معمولاً بخش جلویی موی خود را که کوتاه بود از دو سوی صورت تا اندازه دهان بیرون می­‌گذاشتند و به آن طره می‌گفتند. همچنین با گل یا پری از جواهرات که جغه خوانده می‌شد بخشی از موی خود را که بیرون از چارقد بود سنجاق می­‌کردند.[۹]

امروزه زنان روستایی و زرتشتی همچنان چارقد بزرگی را سر می‌کنند که گاه پشت آن تا پا می‌رسد. این چارقدها معمولاً دارای طرح‌های گل درشتی است. در مناطق کردنشین استان همدان چون اسدآباد و تویسرکان سربین یا سرکی نامیده می‌شود و از جنس متقال، اطلسی، و ابریشم است. چارقد در این مناطق معمولاً به رنگ مشکی با گل‌های قرمز است.[۱۰] در منطقه مازندران چارقد به رنگ روشن و گل‌دار از جنس وال، ململ، چیت یا ابریشم است. گاهی آرایه‌های نقره به نام سر چنگک نیز در محل شقیقه‌ها به آن اضافه می‌شود.[۱۱] چارقد زنان ترکمن روسری بزرگی از پارچه‌های ساده یا گل‌دار است که معمولاً زمینه‌ای تند و سیر به رنگ‌های سبز، آبی، سیاه و گل‌های فراوانی به رنگ‌های شاد و متنوع چون زرد، قرمز و نارنجی و... دارد.[۱۲] دورتادور این روسری دارای شرابه‌دوزی و ریشه‌های آویزان زیبایی است که پورچوک[۱۲] یا پورچیک[۱۳] نامیده می‌شود. این روسری زیبا، به شکل مربع چهارگوشی، با ابعاد حدود 1/5×1/5 متر می‌باشد که گاهی ارتفاع آن تا ساق پاها هم می‌رسد. زنان ترکمن این روسری را از وسط تا کرده و مانند لچک سه گوش می‌کنند، سپس همچون چادر به روی سر انداخته و دو انتهای آن را در پشت شانه تا پایین پاها و یا در جلوی بدن بدون اینکه به دور گردن بپیچند، رها می‌کنند.[۱۲] چارقد زنان ترکمن که در بعضی نقاط بورونجوق نیز خوانده می‌شود، خود بر چندین نوع می‌باشد که معروف‌ترین و گرانبهاترین آنها تاتار نام دارد.[۱۲]

روسری که خانم‌های شهری سر می‌کنند نوعی چارقد کوچک است که در زیر گلو گره زده می‌شود.[۳]


منابع

  1. ↑ افشار، ایرج (1370). گنجینه عکس‌های ایران. تهران: نشر فرهنگ ایران. ص207.
  2. ↑ افشار، ایرج (1370). گنجینه عکس‌های ایران. تهران: نشر فرهنگ ایران. ص215.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ پ‍وش‍اک‌ در ای‍ران‌ زم‍ی‍ن‌ (1382). ترجمه پیمان متین. تهران: امیرکبیر. ص372.
  4. ↑ نگار زن: تاریخ مصور لباس زن در ایران (1352). تهران: انجمن بین‌المللی زنان در ایران. ص11.
  5. ↑ رضایی، غلامرضا (1387). شهر من فسا از نگاهی دیگر. شیراز: نوید شیراز. ص 392.
  6. ↑ پ‍وش‍اک‌ در ای‍ران‌ زم‍ی‍ن‌ (1382). ترجمه پیمان متین. تهران: امیرکبیر. ص373.
  7. ↑ غیبی، مهرآسا (1384). هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: هیرمند. ص561.
  8. ↑ نگار زن: تاریخ مصور لباس زن در ایران (1352). تهران: انجمن بین‌المللی زنان در ایران. ص11.
  9. ↑ ذکاء، یحیی (1336). لباس زنان ایران از سده سیزدهم هجری تا امروز. تهران: اداره کل هنرهای زیبای کشور، اداره موزه‌ها و فرهنگ عامه. ص35.
  10. ↑ محمدی سیف، معصومه (1398). جامعه‌شناسی پوشاک سنتی و زیورآلات زنان ایران زمین. تهران: اندیشه احسان. ص50.
  11. ↑ محمدی سیف، معصومه (1398). جامعه‌شناسی پوشاک سنتی و زیورآلات زنان ایران زمین. تهران: اندیشه احسان. ص 67.
  12. ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۱۲٫۲ ۱۲٫۳ محمدی، رامونا (1388). پوشاک و زیورآلات مردم ترکمن. تهران: جمال هنر. ص82.
  13. ↑ محمدی سیف، معصومه (1398). جامعه‌شناسی پوشاک سنتی و زیورآلات زنان ایران زمین. تهران: اندیشه احسان. ص103.


نویسنده: حکمت بروجردی

برگرفته از «https://portals.nlai.ir/zanan/index.php?title=چارقد&oldid=10007»