شهرنوش پارسی‌پور

شهرنوش پارسی‌پور

شهرنوش پارسی‌پور (1324)[۱] داستان‌نویس، مؤلف و مترجم معاصر چپ‌گرای ایرانی و از اعضای کانون نویسندگان ایران است.

زندگی‌نامه

شهرنوش پارسی‌پور در 28 بهمن 1324 در تهران متولد شد. پدرش، علی پارسی‌پور، ابتدا قاضی دادگستری بود، ولی بعدها به کار وکالت روی آورد. مادرش، فخرالملوک‌ والا، زنی خانه‌دار اما باسواد بود که او را از کودکی به‌ خواندن تشویق می‌نمود‌. شهرنوش به اقتضای شغل پدر، مدتی در خرمشهر زندگی کرد و دوره دبستان و دبیرستان را در آنجا گذراند. در سال 1345 با ناصر تقوایی، نویسنده و کارگردان آشنا شد و این آشنایی اندکی بعد منجر به ازدواج شد. او تنها فرزندش، علی، را در سال 1347 به دنیا آورد. شهرنوش و ناصر تقوایی در سال 1352 از یکدیگر جدا شدند.[۲]شهرنوش مدرک کارشناسی خود را در رشته جامعه‌شناسی از دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران گرفت. در سال 1353 دستگیر شد. پس از آزادی در همان سال به فرانسه رفت و در دانشگاه سوربن به مطالعه زبان فرانسه و فرهنگ و تمدن چین پرداخت. شهرنوش در تابستان 1358 به ایران بازگشت. او که عضو کانون نویسندگان ایران بود و دارای گرایش‌های سوسیالیستی بود در مرداد 1360 دستگیر شد و تا اسفند 1364 را در زندان اوین گذراند.همچنین در سال 1368 به سبب انتشار کتاب زنان بدون مردان مجدداً دستگیر شد. شهرنوش پس از دو ماه با قرار وثیقه آزاد شد و به آمریکا رفت. او در سراسر آمریکا سفر کرد و سپس به کانادا رفت و از آنجا روانه سوئد، نروژ، اتریش، انگلستان و فرانسه شد. پس از یک سال سفر به دور دنیا به ایران بازگشت. از آنجایی که چاپ کتاب‌های او در ایران ممنوع اعلام شده بود و منبع درآمد دیگری نداشت در سال 1373 به آمریکا بازگشت. او در حد فاصل سال‌های 2003 و 2004، به مدت یک سال به عنوان نویسنده مهمان در شهر پروویدنس، مهمان دانشگاه براون بود و در سال 2010 دکترای افتخاری از این دانشگاه دریافت کرد.[۳]

فعالیت‌های شغلی

شهرنوش از هفده سالگی به‌ عنوان منشی در سازمان آب و برق‌ خوزستان مشغول بـه کار شد. او در سال 1345 به تهران آمدو در کارخانه تولید دارو به عنوان ماشین‌نویس حسابداری به کار مشغول شد و سپس به سازمان رادیو و تلویزیون رفت و متصدی دبیرخانه گروه روستایی شد. او چهار سال‌ پس از آغاز به کار در سازمان تلویزیون، در سال 1353 تهیه‌کننده برنامه‌ای‌ با عنوان‌ زنان‌ روستایی‌ شد. او که گرایشات کمونیستی داشت به نشانه اعتراض به اعدام خسرو گلسرخی و کرمت‌اللّه دانشیان، استعفا داد و چهار ماه بعد بر اثر آن، دستگیر شد و 54 روز را در حبس گذراند. شهرنوش در سال 1365 یک کتابفروشی راه انداخت تا امرار معاش کند.[۴]

نویسندگی

پارسی‌پور نویسندگی را از سال 1341 با نوشتن داستانی کوتاه در مجله اطلاعات بانوان شروع کرد و سپس برخی از آثار کوتاهش گه گاه در مجله‌ی سخن و سایر نشریات به چاپ می‌رسید. داستان توپک قرمز برای کودکان توسط کانون پرورش فکری کودکان در سال‌‌ 1351‌ چاپ شد. اولین رمان او که در سال 1355 منتشر شد سگ و زمستان بلند‌ نام‌ داشت. این رمان که حاصل تجربه‌های زندانش بود او را به شهرت رساند. پس از آن دو مجموعه داستان‌های کوتاه به نام‌های تجربه‌های آزاد و آویزه‌های بلور به فاصله‌ یک‌ سال‌ چاپ شدند. او رمان ماجراهای کوچک و ساده روح درخت را در سال 1356 و به تأثیر آموخته‌های سوربن نوشت.

در سال 1361، در زندان قزل‌حصار کرج، شروع به نوشتن طوبا و معنای شب کرد‌. اما این رمان به دلایلی تا سال 1368 به چاپ نرسید. این کتاب آن‌چنان با استقبال روبرو شد که در دو هفته اول انتشار نایاب و در‌ طی‌ شش‌ ماه سه بار تـجدید چاپ شد. کتاب زنان بدون مردان که‌ مجموعه‌ای‌ است از داستان‌های کوتاه‌ بهم پیوسته، بین سال‌های 1353 تا 1356 نوشته شد، ولی به علت‌ انقلاب‌‌ منتشر نشد، مگر بخش‌هایی از آن‌که در جنگ لوح بـه چاپ رسید‌. این کتاب در سال 1369 منتشر شد‌، ولی با مخالفت‌های زیادی روبه‌رو شد و منجر‌ به‌ دستگیری نویسنده و ناشرش گردید.خاطرات زندان (سوئد، 1375)، حاصل مشاهدات و تجربه‌های این دوره است.

او در غربت هم آثار متعددی منتشر کرد، از جمله عقل آبی، بر بال باد نشستن، شیوا، آداب صرف چای در حضور گرگ.شهرنوش پارسی‌پور هرچند سال‌هاست خارج از ایران زندگی می‌کند اما معتقد است بهترین داستان‌های خود را در ایران نوشته و هنوز نتوانسته درباره خارج از ایران مطلبی بنویسد.او علاوه بر داستان‌نویسی در ترجمه به ویژه ترجمه فرهنگ چینی نیز دست دارد و به پیراروانشناسی نیز علاقمند است.

مضامین

پارسی‌پور از جمله زنان نویسنده‌ای است که کوشش زیادی در معرفی موقعیت زنان کرده است.زن در نظر او همواره مورد ستم و البته ستم‌پذیر بوده است. او در خلال داستان‌هایش همواره به دنبال نوجویی و گریز از مناسبات ساختار جامعه سنتی و تعریف شده توسط مردان است. داستان‌هایش نماینده و نشانگر ادبیات اعتراض است. او معتقد است که با پافشاری، جامعه تسلیم و مناسبات اجتماعی تغییر خواهد کرد. پارسی‌پور یکی از زنان نویسنده‌ی ایرانی است که اندیشه‌ها و نگرانی‌های خود و دیگران را در زندگی به وسیله شخصیت‌های داستانی مطرح کرده است. او از اینکه جریان‌های اعتقادی و سنتی را بر خود بشوراند ابایی ندارد. پارسی‌پور همواره در آثارش رویکردی ضد ازدواج دارد. او ازدواج را باعث یکنواختی و کسالت در زندگی می‌داند. او نگاه ملکی به زن را مایه‌ی نگه‌داشتن زن در رکود می‌داند و معتقد است که همین نگاه است که زنان را تشویق به وسوسه‌گری می‌کند.گرایش پارسی‌پور به بیان مسائل زنان و عصیان شدیدش علیه سنت‌ها و قراردادهای اجتماعی برای ایجاد تغییر و تحول در شیوه مردم به ویژه زنان و فراخوانی جامعه به برابری و نگاه فراجنسیتی، او را در چهره نویسنده‌ای فمینیست نشان داده است.پارسی‌پور اندیشیدن را لازمه گذر زن از سنت به تجدد می‌داند؛ سنتی که همواره زن را یک شیء دیده است.

ویژگی ادبی

پارسی‌پور در آثاری همچون طوبا و معنای شب (1367) بیش از پیش به رئالیسم جادویی گرویده است. وی از نویسندگان مدرنیستی است که عناصر واقعی را با فضاهای رویایی و تخیلی درمی‌آمیزد.او یکی از مشهورترین نویسندگان در بهره‌گیری از عناصر نمادین است که از تصاویر انتزاعی و خیالی بهره می‌گیرد و آنها را به طرزی هنرمندانه به اشیا نسبت می‌دهد. اشیاء در داستان‌های او چیزهایی هستند غیر از آن چیزی که باید باشند.

آثار

کتاب

تألیف

1. قصه‌ی توپک قرمز (1351). تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.[۵]
2. سگ و زمستان بلند (1355). تهران: امیرکبیر.[۶]
3. آویزه‌های بلور: مجموعه داستان (1356). تهران: رز.[۷]
4. طوب‍ا و م‍ع‍ن‍ای‌ ش‍ب‌ (1368). ت‍ه‍ران‌: اسپرک.[۸](این کتاب در سال 1385 به زبان انگلیسی ترجمه و چاپ شده است).[۹]
5. زنان بدون مردان (1368). تهران: نشر نقره.[۱۰](این کتاب در سال 1377 نیز به زبان انگلیسی ترجمه و چاپ شده است).[۱۱]
6. تجربه‌های آزاد (1371). سوئد: باران.[۱۲]
7. آداب صرف چای در حضور گرگ (1372). سنت خوزه: زمانه.[۱۳]
8. عقل آبی (1373). با مقدمه عباس میلانی. سوئد: باران.[۱۴]
9. خاطرات زندان (1377). استکهلم: باران.[۱۵]
10. شیوا یک داستان ـ دانش (1378). سوئد: باران.[۱۶]
11. ماجراهای ساده و کوچک روح درخت (1378). سوئد: باران.[۱۷]
12. بر بال باد نشستن (1381). سوئد: باران.[۱۸]
13. داستان‌های مردان تمدن‌های مختلف (1381). تهران: شیرین.[۱۹]
14. گرما در سال صفر (1382). تهران: شیرین.[۲۰]
15. مردان در برابر زنان (1383). تهران: شیرین.[۲۱]
16. آسیه در میان دو دنیا (1387). تهران: شرکت انتشارات سایه.[۲۲]
17. گزارش یک زندگی (1394). استکهلم: باران (کتاب حاضر نام یک برنامه رادیویی است که از سال ۲۰۰۶ میلادی در وب‌سایت رادیو زمانه توسط نویسنده پخش و منتشر شده است).[۲۳]
18. کمی بهار (1398). سوئد: باران.[۲۴]

ترجمه

1. جکسون، شرلی (1368). شکار جادوگران در دهکده سلیم. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.[۲۵]
2. بادری ـ ولرس، دلفین (1368). چین: از ک‍ن‍ف‍وس‍ی‍وس‌ ت‍ا راه‍پ‍ی‍م‍ای‍ی‌ ب‍زرگ‌. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.[۲۶]
3. کاستلان، ایون (1368). پیراروان‌شناسی. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.[۲۷]
4. ک‍ال‍ت‍ن‍م‍ارک‌، م‍اک‍س‌ (1369). لائ‍وت‍زه‌ و آی‍ی‍ن‌ دائ‍و. تهران: به نگار.[۲۸]
5. تیفری، ایو (1372). رازهای اخترگویی ئی جینگ. تهران: نشر روایت.[۲۹]
6. ک‍اردن‌، پ‍ات‍ری‍ش‍ی‍ا (1373). لئو تالستوی. تهران: کهکشان.[۳۰]
7. وو، چنگ ـ نن (1374). سی یئوجی، یا، سیر باختر. ترجمه از فرانسه. تهران: نشر علم.[۳۱]
8. شسنو، ژان (1374). تاریخ چین. تهران: علم.[۳۲]
9. م‍ع‍ل‍وف‌، ام‍ی‍ن‌ (1374). ص‍خ‍ره‌ ت‍ای‍ن‍وس‌. ت‍ه‍ران‌: ن‍ش‍ر روای‍ت‌.[۳۳]
10. دل‍س‍ول‌، پ‍ائ‍ولا (1378). طال‍ع‌ب‍ی‍ن‍ی‌ چ‍ی‍ن‍ی. ت‍ه‍ران‌: ن‍ش‍ر ام‍ی‍ر م‍س‍ت‍ع‍ان‌.[۳۴]
11. جمیسن، کلی (1385). ذهن بی‌قرار. تهران: مروارید.[۳۵]
12. ک‍وور، راب‍رت‌ (1389). خدمتکار کتک‌خور. تهران: آموت.[۳۶]

مقاله

1. نقد کتاب: چراغانی در باد (1369). کلک. اردیبهشت ۱۳۶۹. شماره ۲.
2. نگاهی به دل و دلدادگی (1379). کارنامه. آذر ۱۳۷۹. شماره ۱۴.
3. نقد و بررسی کتاب: نگاهی به «حضور آبی مینا» (1381). بخارا. مرداد ۱۳۸۱. شماره ۲۶.[۳۷]

جوایز و مفاخر

• دوبار دریافت جایزه هِلمن ـ هَمِت در سال‌های 1994 و 2003 [۳۸]

• برنده جایزه بیتای در سال 2016 [۳۹]
• برگزیده زن سال 2007 از هجدهمین همایش پژوهش‌های زنان در آمریکا[۴۰]

پیوند به بیرون

1. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
2. ویکی‌پدیای فارسی
3. کتاب‌فروشی طوبا
4. پرتال جامع علوم انسانی
5. ایرانیکا
6. دانشگاه استنفورد
7. بنیاد پژوهش‌های زنان ایران

نگارخانه

• 

  طوبا و معنای شب، تألیف شهرنوش پارسی‌پور

• 

  آویزه‌های بلور، تألیف شهرنوش پارسی‌پور

• 

  مردان در برابر زنان، تألیف شهرنوش پارسی‌پور

• 

  زنان بدون مردان، تألیف شهرنوش پارسی‌پور

• 

  بر بال باد نشستن، تألیف شهرنوش پارسی‌پور

• 

  تجربه‌های آزاد، تألیف شهرنوش پارسی‎‌پور

• 

  صخره تانیوس، تألیف شهرنوش پارسی‌پور

• 

  سگ و زمستان بلند، تألیف شهرنوش پارسی‌پور

نویسنده: حکمت بروجردی