تفاوت میان نسخه‌های «آجیل مشکل‌گشا»

از دانشنامه الکترونیکی زنان
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۲۶ نسخه‌ٔ میانی ویرایش‌شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
آجیل مشکل‌گشا آجیلی است شامل هفت نوع خشکبار که زنان برای برآورده شدن حاجت در امور مختلف از جمله [[بخت‌گشایی]] نذر میکنند.
[[پرونده:آجیل مشکل گشا.jpg|بندانگشتی|280x280پیکسل|آجیل مشکل‌گشا]]
[[پرونده:آجیل مشکل‌گشا.png|بندانگشتی|280x280پیکسل|ترکیبات آجیل مشکل‌گشا]]
آجیل مشکل‌گشا آجیلی است شامل معمولاً هفت نوع خشکبار که برای برآورده شدن حاجت در امور مختلف از جمله [[بخت‌گشایی]] نذر می‌کنند.
 
=== تاریخچه ===
این آجیل که به صورت نذر در میان ایرانیان کاربرد زیادی دارد احتمالاً ریشه در آیینی زرتشتی دارد که در آن خشکبار مخصوص لرک گهنبار که مخلوطی از بادام، گردو، سنجد، خرما، کشمش، برگه هلو و انجیر است را نذر و بخشش می‌کنند.<ref>حیدری، ملیکا (1394). ''یَشت و خشت: آیین‌های زرتشتیان یزد''. تهران: سازمان انتشارات فروهر. صص49-50.</ref>عبدالله مستوفی نیز آجیل مشکل‌گشا را از نذرهای دوره قبل از اسلام می‌داند.<ref>مستوفی، عبدالله (1371). ''شرح زندگانی من: تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه''. ج1. تهران: زوار. صص286-287.</ref> اما برخی آن را نذری متعلق به علی بن ابیطالب دانسته و به همین جهت است که آن را آجیل مشکل‌گشای علی نیز می‌گویند.<ref name=":0" />
 
 


=== انواع ===
=== انواع ===
ترکیب این آجیل در نواحی مختلف متفاوت است. تعداد آن هم اهمیت ندارد، هرچند بسیاری عدد 7 را ذکر کرده‌اند.<ref name=":2" />بیشتر اقلام آن شامل کشمش و توت خشک و مغز بادام و فندق و پسته و  نخودچی است،<ref name=":0">شاملو، احمد (1385). ''کتاب کوچه جامع لغات، اصطلاحات، تعبیرات، ضرب‌المثل‌های فارسی''. حرف آ. با همکاری آیدا سرکیسیان. تهران: مازیار. صص269-270.</ref><ref name=":2" />ولی برخی خرما، انجیر و تخمه،<ref name=":1" />نقل<ref name=":0" />پوکک (برنجک)، تخمه هندوانه، نقل خراش، نقل رازیانه<ref name=":3">همایونی، صادق (1371). ''فرهنگ مردم سروستان''. تهران: به نشر. ص348.</ref> قیسی و گردو<ref name=":1">شکورزاده، ابراهیم (1363). ''عقاید و رسوم مردم خراسان''. تهران: سروش. صص67-68.</ref>را نیز ذکر کرده‌اند. گروهی نذر دائمی دارند که مثلاً اول هر ماه یا شب آخرین جمعه هر ماه قمری مبلغ مختصری را آجیل مشکل‌گشا بخرند، در این صورت اجزای آن فقط نخودچی و کشمش و چند دانه خرماست. زیرا در این نذر نه کم و زیادی مبلغ مؤثر است نه مقدار آجیل.<ref name=":0" /> وجود نخودچی چنان در این آجیل ضروری است که در مناطقی مانند خراسان به آن نخود مشکل‌گشا گفته می‌شود.<ref name=":1" />


=== زمان ===
برای اجرای این آیین و ترتیب آن زمان‌های خاصی ذکر شده است. شروع آن را برخی در شب اول ماهی که مصادف با شب جمعه باشد ذکر کرده‌اند.<ref name=":3" />ترتیب آن در نقاط مختلف کشور متفاوت بیان شده است، مثلاً ماهی یکبار تا هفت مرتبه،<ref name=":2">هدایت، صادق (1356). ''نیرنگستان''. تهران: جاویدان. ص44.</ref>همه عمر هر ماه یا هر هفته یک بار.<ref name=":1" /> برخی نیز بر حسب این که برای چه حاجتی این نذر انجام می‌گیرد زمان‌های متفاوتی را بیان کرده‌اند، مثلاً اهالی اهواز از آجیل مشکل‌گشا برای [[بخت‌گشایی]]، رفع نازایی، دفع [[هوو]] و از بین بردن اختلاف میان زن و شوهر استفاده می‌کنند. به اعتقاد آنها دخترانی که هنوز ازدواج نکرده‌اند باید دوازده هفته، زنان نازا هجده هفته و زنانی که با شوهر خود نزاع و اختلاف دارند بیست و یک بار آجیل مشکل‌گشا بخرند.<ref name=":1" />
=== نحوه انجام نذر ===
ظاهراً این آیین در نواحی مختلف به گونه‌های متفاوتی اجرا می‌شده است. بنا بر قولی برای اجابت دعا و یا دفع بلا، در روز جمعه، در کنج دستمالی یک سکه دو شاهی (یک دهم ریال) می‌گذارند و گره می‌زنند و بی‌آنکه سخنی بگویند آن را به آجیل فروش می‌دهند. آجیل فروش آجیل مورد نظر را از اقلامی که پیشتر ذکر شد به خریدار می‌دهد. از هرکدام هفت عدد برمی‌دارند و بر هر کدام هفت بار صلوات خوانده و می‌دمند و آنگاه همه را بین هفت تن تقسیم می‌کنند که آنان نیز باید هرکدام هفت بار صلوات بخوانند.<ref>ماسه، هانری (1391). ''معتقدات و آداب ایرانی (از عصر صفویه تا دوره پهلوی)''. مترجم مهدی روشن‌ضمیر. تهران: شفیعی. ص483.</ref>برخی گفته‌اند خرید آجیل باید از دکانی باشد که رو به قبله است.<ref name=":3" />
بنا بر قولی دیگر صاحب حاجت که معمولاً زنی است پولی برداشته و به دکان آجیل‌فروشی که رو به قبله باشد، می‌رود و پول را به آجیل‌فروش می‌دهد و از او درخواست آجیل مشکل‌گشا می‌کند. آجیل‌فروش پول را می‌گیرد و هفت نوع آجیل را به او می‌دهد و برای حل مشکل او دعا می‌کند. آن زن به خانه می‌آید و چند زن دیگر را دور هم می‌نشاند و مشغول شکستن بادام و فندق و درآوردن هسته خرما و پاک کردن نخودچی و گرفتن دم کشمش سبز می‌شوند و همین طور که مشغول پاک کردن آجیل هستند، پیرزنی که رو به قبله نشسته، داستان آجیل مشکل‌گشا را می‌گوید و حاضرین گوش می‌کنند.<ref>سعدوندیان، سیروس (1380). ''خاطرات مونس‌الدوله''. تهران: زرین. صص109-115.</ref> در زمان پاک کردن باید از سخن بیهوده پرهیز کرده و ذکر بگویند و برای حاجت مورد نظر دعا کنند. وقتی پاک کردن آجیل‌ها و گفتن قصه به پایان رسید صاحب نذر پوسته‌های نخود و آشغال آجیل را به آب روان سر می‌دهد و آجیل را میان مردم تقسیم می‌کند.<ref name=":1" /> برخی گفته‌اند آجیل حداقل میان هفت نفر باید تقسیم شود.<ref name=":3" />
=== قصه ===
روایت‌های مختلف و مفصلی در مورد قصه آجیل مشکل‌گشا وجود دارد. اما آنچه تقریباً بین همه آنها مشترک است این است که خارکنی فقیر در یکی از روزهایی که بسیار درمانده و محتاج بود به جوانی برخورد می‌کند. جوان در عوض کمکی که خارکن به او می‌کند توصیه می‌کند هر ماه خارکن مبلغی معین آجیل بخرد و بین مردم پخش کند؛ خارکن کیسه‌ای را که گمان می‌کرده سنگریزه است پر از جواهرات می‌یابد و از فروش آن به ثروت کلانی می‌رسد. اما در غیاب او زنش سفارش او را در خرید و پخش آجیل فراموش می‌کند. همین امر سبب می‌شود مشکل بزرگی برای خارکن و خانواده‌اش پیش می‌آید و به زندان بیافتند. با از سرگیری تهیه و پخش آجیل مشکل از زندگیش مرتفع می‌گردد.<ref>شاملو، احمد (1385). ''کتاب کوچه جامع لغات، اصطلاحات، تعبیرات، ضرب‌المثل‌های فارسی''. حرف آ. با همکاری آیدا سرکیسیان. تهران: مازیار. صص271-279.</ref><ref>هدایت، صادق (1356). ''نیرنگستان''. تهران: جاویدان. صص59-61.</ref>


این آجیل به صورت نذر در میان ایرانیان زیاد کاربرد دارد و بر گرفته از رسوم زرتشتیان و ایران باستان بوده و شامل هفت قلم، شیرین و به صورت مغز است. هفت قلم آجیل معمولاً عبارت است از پسته، بادام، فندق، توت خشک، کشکش، نخودچی به همراه نقل. البته این ترکیب در نواحی مختلف متفاوت است و گاه با کم شدن یکی دو نوع، گردو و انجیر یا بادام زمینی نیز بدان افزوده می‌شود. رسم چنان بود که پس از خریداری آجیل که معمولاً با پوست و پاک نکرده بود زنان به همراه دختر دم‌بخت، آجیل را مغز کرده و پاک می‌کردند و در زمان پاک کردن از سخن بیهوده پرهیز کرده و ذکر می‌گفتند و برای گشوده شدن بخت دختر مورد نظر دعا می‌کردند. سپس آن را به بسته‌های کوچک تقسیم کرده و بین افراد مختلف تقسیم می‌کردند یا در کوچه به هر کسی مشتی می‌دادند.


=== آیین ===
برای اجابت دعا و یا دفع بلا، باید آجیل مشکل‌گشا خرید و داستان آنها را ماهی یکبار تا هفت بار بازگو کرد. ماه نخست، یک روز جمعه، در کنج دستمالی یک سکه دو شاهی (یک دهم ریال) می گذارند و گره می زنند و آن را به آجیل فروش می دهند، بی آنکه سخنی گویند. آجیل فروش موضوع را درمی یابد و این میوه ها را می دهد:از یک سو پسته، بادام، فندق، نخودچی، تخم خربزه و تخم کدو، از سوی دیگر کشمش، خرما، قیسی و زردآلوی خشک، از هرکدام از اینها قبلاً هفت عدد برمی دارند و بر هر کدام هفت بار صلوات خوانده و می دمند و آنگاه همه را بین هفت تن تقسیم می کنند که آنان نیز باید هرکدام هفت بار صلوات بخوانند. تمام این آجیل ها را باید قبلاً پوست کند و به صورت مغز درآورد (مغز بادام، پسته، فندق و ...).<ref>ماسه، هانری (1391). ''معتقدات و آداب ایرانی (از عصر صفویه تا دوره پهلوی)''. مترجم مهدی روشن‌ضمیر. تهران: شفیعی. ص483</ref>


مادر یا نزدیکان زنانه دختر پولی برمی داشت و در یک دکان آجیل فروشی، که رو به قبله بود، می رفت و پول را توی دست آجیل فروش می گذارد و می گفت آجیل مشکل گشا بده. آجیل فروش کیسه یا دستمال آن زن را می گرفت و هفت قلم آجیل توی آن می ریخت که عبارت بود از کشمش سبز، توت خشکه، پسته، بادام، فندق، شکر پنیر، مغز گردو. وقتی اینها را به دست آن زن می داد، می گفت خدا مشکل از کارت بگشاد. آن زن به خانه می آمد و دختر دم بخت و چند زن دیگر را دور هم می نشاند و مشغول شکستن پسته و فندق و درآوردن هسته خرما و پاک کردن نخودچی و گرفتن دم کشمش سبز می شدند و همین طور که مشغول پاک کردن آجیل بودند، پیرزنی که رو به قبله نشسته بود، داستان آجیل مشکل گشا را می گفت و حاضرین سرتا پا گوش می شدند.<ref>سعدوندیان، سیروس (1380). ''خاطرات مونس الدوله''. تهران: زرین. صص109-115.</ref>


== منابع ==
== منابع ==
<references />
نویسنده: حکمت بروجردی
[[رده:فرهنگ عامه]]
[[رده:خرافات]]
[[رده:نذر]]
[[رده:باورهای عامه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۱ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۲۶

آجیل مشکل‌گشا
ترکیبات آجیل مشکل‌گشا

آجیل مشکل‌گشا آجیلی است شامل معمولاً هفت نوع خشکبار که برای برآورده شدن حاجت در امور مختلف از جمله بخت‌گشایی نذر می‌کنند.

تاریخچه

این آجیل که به صورت نذر در میان ایرانیان کاربرد زیادی دارد احتمالاً ریشه در آیینی زرتشتی دارد که در آن خشکبار مخصوص لرک گهنبار که مخلوطی از بادام، گردو، سنجد، خرما، کشمش، برگه هلو و انجیر است را نذر و بخشش می‌کنند.[۱]عبدالله مستوفی نیز آجیل مشکل‌گشا را از نذرهای دوره قبل از اسلام می‌داند.[۲] اما برخی آن را نذری متعلق به علی بن ابیطالب دانسته و به همین جهت است که آن را آجیل مشکل‌گشای علی نیز می‌گویند.[۳]


انواع

ترکیب این آجیل در نواحی مختلف متفاوت است. تعداد آن هم اهمیت ندارد، هرچند بسیاری عدد 7 را ذکر کرده‌اند.[۴]بیشتر اقلام آن شامل کشمش و توت خشک و مغز بادام و فندق و پسته و نخودچی است،[۳][۴]ولی برخی خرما، انجیر و تخمه،[۵]نقل[۳]پوکک (برنجک)، تخمه هندوانه، نقل خراش، نقل رازیانه[۶] قیسی و گردو[۵]را نیز ذکر کرده‌اند. گروهی نذر دائمی دارند که مثلاً اول هر ماه یا شب آخرین جمعه هر ماه قمری مبلغ مختصری را آجیل مشکل‌گشا بخرند، در این صورت اجزای آن فقط نخودچی و کشمش و چند دانه خرماست. زیرا در این نذر نه کم و زیادی مبلغ مؤثر است نه مقدار آجیل.[۳] وجود نخودچی چنان در این آجیل ضروری است که در مناطقی مانند خراسان به آن نخود مشکل‌گشا گفته می‌شود.[۵]


زمان

برای اجرای این آیین و ترتیب آن زمان‌های خاصی ذکر شده است. شروع آن را برخی در شب اول ماهی که مصادف با شب جمعه باشد ذکر کرده‌اند.[۶]ترتیب آن در نقاط مختلف کشور متفاوت بیان شده است، مثلاً ماهی یکبار تا هفت مرتبه،[۴]همه عمر هر ماه یا هر هفته یک بار.[۵] برخی نیز بر حسب این که برای چه حاجتی این نذر انجام می‌گیرد زمان‌های متفاوتی را بیان کرده‌اند، مثلاً اهالی اهواز از آجیل مشکل‌گشا برای بخت‌گشایی، رفع نازایی، دفع هوو و از بین بردن اختلاف میان زن و شوهر استفاده می‌کنند. به اعتقاد آنها دخترانی که هنوز ازدواج نکرده‌اند باید دوازده هفته، زنان نازا هجده هفته و زنانی که با شوهر خود نزاع و اختلاف دارند بیست و یک بار آجیل مشکل‌گشا بخرند.[۵]

نحوه انجام نذر

ظاهراً این آیین در نواحی مختلف به گونه‌های متفاوتی اجرا می‌شده است. بنا بر قولی برای اجابت دعا و یا دفع بلا، در روز جمعه، در کنج دستمالی یک سکه دو شاهی (یک دهم ریال) می‌گذارند و گره می‌زنند و بی‌آنکه سخنی بگویند آن را به آجیل فروش می‌دهند. آجیل فروش آجیل مورد نظر را از اقلامی که پیشتر ذکر شد به خریدار می‌دهد. از هرکدام هفت عدد برمی‌دارند و بر هر کدام هفت بار صلوات خوانده و می‌دمند و آنگاه همه را بین هفت تن تقسیم می‌کنند که آنان نیز باید هرکدام هفت بار صلوات بخوانند.[۷]برخی گفته‌اند خرید آجیل باید از دکانی باشد که رو به قبله است.[۶]

بنا بر قولی دیگر صاحب حاجت که معمولاً زنی است پولی برداشته و به دکان آجیل‌فروشی که رو به قبله باشد، می‌رود و پول را به آجیل‌فروش می‌دهد و از او درخواست آجیل مشکل‌گشا می‌کند. آجیل‌فروش پول را می‌گیرد و هفت نوع آجیل را به او می‌دهد و برای حل مشکل او دعا می‌کند. آن زن به خانه می‌آید و چند زن دیگر را دور هم می‌نشاند و مشغول شکستن بادام و فندق و درآوردن هسته خرما و پاک کردن نخودچی و گرفتن دم کشمش سبز می‌شوند و همین طور که مشغول پاک کردن آجیل هستند، پیرزنی که رو به قبله نشسته، داستان آجیل مشکل‌گشا را می‌گوید و حاضرین گوش می‌کنند.[۸] در زمان پاک کردن باید از سخن بیهوده پرهیز کرده و ذکر بگویند و برای حاجت مورد نظر دعا کنند. وقتی پاک کردن آجیل‌ها و گفتن قصه به پایان رسید صاحب نذر پوسته‌های نخود و آشغال آجیل را به آب روان سر می‌دهد و آجیل را میان مردم تقسیم می‌کند.[۵] برخی گفته‌اند آجیل حداقل میان هفت نفر باید تقسیم شود.[۶]


قصه

روایت‌های مختلف و مفصلی در مورد قصه آجیل مشکل‌گشا وجود دارد. اما آنچه تقریباً بین همه آنها مشترک است این است که خارکنی فقیر در یکی از روزهایی که بسیار درمانده و محتاج بود به جوانی برخورد می‌کند. جوان در عوض کمکی که خارکن به او می‌کند توصیه می‌کند هر ماه خارکن مبلغی معین آجیل بخرد و بین مردم پخش کند؛ خارکن کیسه‌ای را که گمان می‌کرده سنگریزه است پر از جواهرات می‌یابد و از فروش آن به ثروت کلانی می‌رسد. اما در غیاب او زنش سفارش او را در خرید و پخش آجیل فراموش می‌کند. همین امر سبب می‌شود مشکل بزرگی برای خارکن و خانواده‌اش پیش می‌آید و به زندان بیافتند. با از سرگیری تهیه و پخش آجیل مشکل از زندگیش مرتفع می‌گردد.[۹][۱۰]



منابع

  1. ↑ حیدری، ملیکا (1394). یَشت و خشت: آیین‌های زرتشتیان یزد. تهران: سازمان انتشارات فروهر. صص49-50.
  2. ↑ مستوفی، عبدالله (1371). شرح زندگانی من: تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه. ج1. تهران: زوار. صص286-287.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ شاملو، احمد (1385). کتاب کوچه جامع لغات، اصطلاحات، تعبیرات، ضرب‌المثل‌های فارسی. حرف آ. با همکاری آیدا سرکیسیان. تهران: مازیار. صص269-270.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ هدایت، صادق (1356). نیرنگستان. تهران: جاویدان. ص44.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ شکورزاده، ابراهیم (1363). عقاید و رسوم مردم خراسان. تهران: سروش. صص67-68.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ همایونی، صادق (1371). فرهنگ مردم سروستان. تهران: به نشر. ص348.
  7. ↑ ماسه، هانری (1391). معتقدات و آداب ایرانی (از عصر صفویه تا دوره پهلوی). مترجم مهدی روشن‌ضمیر. تهران: شفیعی. ص483.
  8. ↑ سعدوندیان، سیروس (1380). خاطرات مونس‌الدوله. تهران: زرین. صص109-115.
  9. ↑ شاملو، احمد (1385). کتاب کوچه جامع لغات، اصطلاحات، تعبیرات، ضرب‌المثل‌های فارسی. حرف آ. با همکاری آیدا سرکیسیان. تهران: مازیار. صص271-279.
  10. ↑ هدایت، صادق (1356). نیرنگستان. تهران: جاویدان. صص59-61.


نویسنده: حکمت بروجردی

برگرفته از «https://portals.nlai.ir/zanan/index.php?title=آجیل_مشکل‌گشا&oldid=12932»