آغابیگم همسر فتحعلی شاه

آغابیگم متخلص به طوطی از زنان شاعر دوره قاجار بود. وی پنجمین همسر عقدی فتحعلی‌شاه بود.

زندگی‌نامه

آغابیگم متخلص به طوطی و ملقب به آغاباجی، دختر ابراهیم خان جوانشیر، زنی عابد و زاهد و از شاعران خوش سخن بود. وی دوازدهمین همسر (پنجمین همسر عقدی) فتحعلی‌شاه بود که پس از فوت آسیه خانم، مادر محمد قلی میرزا ملک‌آرا، در 1213- 1214 ق. به عقد شاه قاجار درآمد. آغاباجی به همراه دویست و به روایتی یک صد خدمتکار از قراباغ به تهران آمد. آغاباجی علی‌رغم زیبایی، علم و دانش به دلیلی نامعلوم، ظاهراً مورد پسند شاه واقع نشد و تا پایان عمر همچنان باکره ماند.

فتحعلی‌شاه برای اقامت او، قصری در حوالی امامزاده قاسم شمیران بنا کرد و قم را نیز به عنوان تُیُول به او داد.

آغاباجی بسیار مورد احترام خدمه حرم شاهی بود، به گونه‌ای که هنگام ورود وی، تاج‌الدوله (طاووس خانم اصفهانی) با همه اعتبار و کمالات و جوانی، در برابر این پیرزن محترم از جای خود به نشان احترام برمی‌خاست. آغاباجی چون فرزندی نداشت، تربیت شاهزادگان، کیکاوس میرزا و مرصع خانم را به رسم پسری و دختری بر عهده گرفت و خواهرزاده خود را به عقد کیکاووس میرزا فرزند فتحعلی شاه و حاکم قم، و مرصع خانم را به عقد عباسقلی خان معتمدالدوله جوانشیر، نواده ابراهیم خان جوانشیر درآورد.

در تاریخ ذوالقرنین با ذکر نام یکی از همسران فتحعلی‌شاه با نام «آغا بیگم الملقبه به آغا باجی» دختر «ابراهیم خلیل خان جوانشیر حاکم قراباغ» و این که او عقیمه بوده و لذا کیکاوس میرزا را «که از بطن مطربه شیرازیه بود، به فرزندی او عنایت فرمود»، آمده است:[۱]

«معزّی الیها نیز همتی ملوکانه بر تربیت او بست. از قراری که ذکر شده، به نیابت آن معظمه بر مسند ایالت دارالایمان قم نشست. عمارت قصر کاوس که قریب به امامزاده قاسم بلوک شمران و از مستحدثات شاهنشاه زمان است، ییلامیش آن مستوره معین گشت و در ایام تابستان، اوقات شریفه اش در آن مکان به خوشی می‌گذشت.

آغابیگم چنان در دربار شاهی نفوذ داشت که در مواردی سبب رهایی محکومان از چوبه‌دار می‌شد. سِرگوزاوزلی (سفیر انگلیس) و همسرش در سال 1226 ق. (1811م.) از جانب پادشاه و ملکه انگلستان همراه با هدایای فراوان به ایران آمدند. از میان زنان متعدد فتحعلی‌شاه تنها آغاباجی مأمور پذیرایی از زن سفیر انگلیس شد و به عنوان ملکه ایران هدیه ملکه انگلیس را - که عنبرچه‌ای مرصّع با نگین درشتی از زُمرد که دورش حلقه‌ای از الماس بسیار ممتاز و دو زنجیر طلای ظریف داشت- دریافت کرد. وی عاقبت برای دوری از حال و هوای حرم شاهی و برای اعتکاف و عبادت از تهران به قم مهاجرت کرد و در سال 1248 ق. در همانجا درگذشت.

اشعار زیر از اوست:

خرّم آن کو به سر کوی تو جائی دارد

که سر کوی تو خوش آب و هوایی دارد

به سفر رفت و دلم شد جرس ناقه او

رسم این است که هر ناقه درائی دارد

تا حشر نویسند اگر می نشود طی

نه دفتر حسن تو نه طومار فراقم

پیوند به بیرون

1. کتابخانه جامع اسلام و ایران

نویسنده: سمیه سادات هاشمی