چارقد

چارقد یکی از دختران مظفرالدین شاه

پرونده:پرتره دختری جوان با چارقد.jpg

پرتره دختری جوان با چارقد، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

زنی با چارقد سفید ساده و پیراهن مخمل از عهد مظفری

چارقد/čārqad/ یکی از انواع پوشش‌­های سر زنان است. پارچه‌­ای مربع شکل و بزرگ از نخ یا ابریشم که آن را از قطر دولا کرده، با آن موی سر را پوشانده و در زیر چانه با سنجاق محکم می­‌کردند.

تاریخچه

در دوره ناصرالدین شاه چارقد یکی از اصلی‌ترین پوشش زنان بود. یک پارچه نازک حریر که به شکل مربع بود را تا می‌زدند و تبدیل به یک مثلث می‌کردند و آن را طوری روی سر قرار می‌دادند که زاویه قائمه آن در پشت سر قرار می‌گرفت و دو زاویه حاده در طرفین. آن را در جلو به اندازه گردی صورت محکم می‌گرفتند و زیر چانه سنجاق می‌کردند. از جلو روی سینه و شانه‌ها تا کمر را می‌پوشاند و در پشت نیز تا کمر می­‌رسید. سنجاق از جنس طلا یا نقره یا جنس دیگری بود. زنان آن را نه تنها در مهمانی بلکه در منزل هم سر می‌کردند. رنگ آن اغلب سفید و معمولا برودری‌دوزی شده بود. جنس آن از نخ یا ابریشم، شال یا تور و شال کشمیری بود. همسران اشراف گاه چارقدهایشان را با سنجاق‌های الماس یا یاقوت می‌بستند. گاه توپی از پارچه برای دوختن چارقد از سوی خانواده عروس به عنوان خلعتی به خانواده داماد داده می‌شد.

دختران تاتار آن را به همراه کلاه می‌­پوشیدند و یا زنان شمالی آن را به پشت سر گره می‌زدند.

انواع

چارقد قالبی از جمله چارقدهای رایج در عصر ناصری بود که خانم‌های اندرونی شاه مخترع آن بودند و بهترین نوع آن «آفتابگردانی» خوانده می­‌شد، بدین ترتیب که سر چارقد را با نشاسته قالب می­‌گرفتند تا سفت و خوش فرم بایستد. زنان معمولا بخش جلویی موی خود را که کوتاه بود از دو سوی صورت تا اندازه دهان بیرون می­‌گذاشتند و به آن طره می‌گفتند. همچنین با گل یا پری از جواهرات که جغه خوانده می‌شد بخشی از موی خود را که بیرون از چارقد بود سنجاق می­‌کردند.

امروزه زنان روستایی و زرتشتی همچنان چارقد بزرگی را سر می‌کنند که گاه پشت آن تا پا می‌رسد. این چارقدها معمولا دارای طرح‌های گل درشتی است. در مناطق کردنشین استان همدان چون اسدآباد و تویسرکان سربین یا سرکی نامیده می‌شود و از جنس متقال، اطلسی، و ابریشم است. چارقد در این مناطق معمولاً به رنگ مشکی با گل‌های قرمز است. در منطقه مازندران چارقد به رنگ روشن و گل‌دار از جنس وال، ململ، چیت یا ابریشم است. گاهی آرایه‌های نقره به نام سر چنگک نیز در محل شقیقه‌ها به آن اضافه می‌شود. چارقد زنان ترکمن روسری بزرگی از پارچه های ساده یا گل دار است که معمولا زمینه ای تند و سیر به رنگ های سبز، آبی، سیاه و گل های فراوانی به رنگ های شاد و متنوع چون زرد، قرمز و نارنجی و... دارد. دورتادور این روسری دارای شرابه دوزی و ریشه های آویزان زیبایی است که پورچوک یا پورچیک نامیده می شود. این روسری زیبا، به شکل مربع چهارگوشی، با ابعاد حدود 1/5 ×1/5 متر می باشد که گاهی ارتفاع آن تا ساق پاها هم می رسد. زنان ترکمن این روسری را از وسط تا کرده و مانند لچک سه گوش می کنند، سپس همچون چادر به روی سر انداخته و دو انتهای آن را در پشت شانه تا پایین پاها و یا در جلوی بدن بدون اینکه به دور گردن بپیچند، رها می کنند. چارقد زنان ترکمن که در بعضی نقاط بورونجوق نیز خوانده می شود، خود بر چندین نوع می باشد که معروف ترین و گرانبهاترین آنها تاتار نام دارد.

روسری که خانم‌های شهری سر می‌کنند نوعی چارقد کوچک است که در زیر گلو گره زده می‌شود.

منابع

نویسنده: حکمت بروجردی