بدرالزمان قریب

بدرالزمان قریب (1308ـ 1399) چهره ماندگار زبانشناسی و سغدی شناس زن ایرانی است.

زندگی نامه

بدرالزمان قریب در سال ۱۳۰۸ در تهران چشم به جهان گشود. او اصالتاً اهل روستای گرکان، شهرستان آشتیان، استان مرکزی و از نوادگان شمس‌العلما قریب گرکانی بود. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تهران گذراند. بیماری چشم مدتی مانع از تحصیل وی شد. اما پس از گذراندن دوره درمان، رشته ادبیات فارسی را برای ادامه تحصیل انتخاب کرد. وی پس از دریافت مدرک لیسانس زبان و ادبیات فارسی در سال 1338 به آمریکا رفت و در دانشگاه پنسیلوانیا مشغول به تحصیل شد. زبان سغدی را نزد مارک درسدن و زبان سانسکریت و آواشناسی و زبان شناسی هندو اروپایی را در محضر نورمن براون، پروفسور والدز، جرج کامرون و پروفسور هنینگ آموخت. بدرالزمان قریب در سال ۱۳۴۰ با استفاده از بورس شاگردان اول، در دانشگاه کالیفرنیا در برکلی پذیرفته شد. در سال 1344 از رساله دکتری خود با عنوان «تحلیل ساختاری نظام فعل در زبان سُغدی» با راهنمایی مارک درسدن دفاع کرد. او پس از بازگشت به ایران استادیار دانشگاه‌ شیراز شد و در همان جا بود که کتیبه خشایارشا را که تازه پیدا شده بود رمزگشایی کرد. قریب در سال 1348 دوباره به آمریکا رفت و به عنوان استاد مدعو در دانشگاه یوتا و پژوهشگر دانشگاه هاروارد مشغول به تدریس شد. پس از بازگشت به ایران در سال 1350 استاد گروه زبان شناسی همگانی و زبانهای باستانی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران شد.

دکتر قریب به دلیل خدمات ارزنده فرهنگی بخصوص در حوزه زبان و ادب فارسی در سال 1377 به عضویت پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی درآمد. ایشان تنها زن عضو پیوسته این فرهنگستان بود. بدرالزمان قریب، صبح ۷ مرداد ۱۳۹۹، در ۹۰ سالگی درگذشت. او بر اثر ابتلا به کروناویروس سندرم حاد تنفسی درگذشت و در مقبره خانوادگی در حرم حضرت عبدالعظیم به خاک سپرده شد.

پرونده:بزرگداشت بدرالزمان قریب در کتابخانه ملی.jpg

بزرگداشت بدرالزمان قریب در کتابخانه ملی از سوی تالار تخصصی مطالعات زنان

جوایز

•جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برای ترجمه کتاب زبانهای خاموش (1366)

•جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برای تألیف کتاب فرهنگ سغدی (1375)

•جایزه کتاب سال سازمان میراث فرهنگی برای تألیف کتاب فرهنگ سغدی (1375)

•چهره ماندگار در همایش دوم چهره ­های ماندگار(1381)

سمتها

•استادیار و دانشیار دانشگاه پهلوی شیراز (1344-1350)

•دانشیار و استاد دانشگاه تهران (1350-1382)

•محقق بنیاد فرهنگ ایران (1351-1357)

•پژوهشگر و استاد مدعو دانشگاه های یوتا و هاروارد آمریکا (1348-1349)

•عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی از 1377 تا کنون

•مدیر گروه گویش شناسی (1378-1381) و گروه زبانهای ایرانی (از 1383 تاکنون) فرهنگستان زبان و ادب فارسی

•مدیر و سرپرست پروژه فرهنگ واژگان فارسی باستان، اجرا شده توسط فرهنگستان زبان و ادب فارسی

•عضویت در انجمن آسیایی (Societe Asiatique) پاریس (1969-1979)

•عضویت در انجمن بین المللی دستنوشته ­ها و کتیبه­ های ایرانی (Corpus Inscriptionum Iranicarum) لندن (1969 تا کنون)

•عضویت در انجمن ایران شناسان اروپایی (Societas Iranologica Europreas) از سال 1996 تا کنون

•عضویت در شورای عالی علمی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی تهران (از 1384 تا کنون)

آثار

• خط میخی فارسی باستان: اقتباس یا ابتکار، میراثی از کوروش یا داریوش/ بدر‌الزمان قریب. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. روابط عمومی،۱۳۸۶.
• داس‍ت‍ان‌ ت‍ول‍د ب‍ودا ب‍ه‌روای‍ت‌ س‍غ‍دی‌/ ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ و ت‍رج‍م‍ه‌ ب‍درال‍زم‍ان‌ ق‍ری‍ب‌. ب‍اب‍ل‌: ن‍ش‍ر آوی‍ش‍ن‌‏‫، ۱۳۷۱.
• روای‍ت‍ی‌ از ت‍ول‍د ب‍ودا: م‍ت‍ن‌ س‍غ‍دی‌ و س‍ن‍ت‍ره‌ ج‍ات‍ک‍ه/ ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ و ت‍رج‍م‍ه‌ ب‍درال‍زم‍ان‌ ق‍ری‍ب‌. ت‍ه‍ران‌: اس‍طوره‌‏‫، ۱۳۸۴.
• زب‍ان‍ه‍ای‌ خ‍ام‍وش‌/ ت‍ال‍ی‍ف‌ ی‍وه‍ان‍س‌ ف‍ری‍دری‍ش‌؛ ت‍رج‍م‍ه‌ ی‍دال‍ل‍ه‌ ث‍م‍ره‌ و ب‍درال‍زم‍ان‌ ق‍ری‍ب‌. ت‍ه‍ران‌: وزارت‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ و آم‍وزش‌ ع‍ال‍ی‌، م‍وس‍س‍ه‌ م‍طال‍ع‍ات‌ و ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌، ۱۳۶۵.
• ف‍ره‍نگ‌ س‍غ‍دی‌: س‍غ‍دی- ف‍ارس‍ی- ان‍گ‍ل‍ی‍س‍ی‌/ م‍ول‍ف‌ ب‍درال‍زم‍ان‌ ق‍ری‍ب‌؛ وی‍راس‍ت‍ار م‍س‍ئ‍ول‌ اح‍م‍د م‍ن‍ص‍وری‌. ت‍ه‍ران‌: ف‍ره‍ن‍گ‍ان‌‏‫‏، ۱۳۷۴.
• مطالعات سغدی: مجموعه مقالات/ بدرالزمان قریب؛ به کوشش محمد شکری‌فومنی. تهران: طهوری‏‫‏، ۱۳۸۶.

منابع

https://www.noormags.ir/view/fa/creator/11830/%D8%A8%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%A8