سیمین بهبهانی

زندگینامه

سیمین خلیلی (مشهور به سیمین بهبهانی و گاه سیمین خلعت بری) متولد 28 تیر 1306 در محله همت آباد تهران در خانواده ای اهل قلم و فرهنگ به دنیا آمد. او فرزند عباس خلیلی عراقی، فعال سیاسی، رمان نویس، مترجم و روزنامه نگار و فخرعظمی ارغون ، از فعالان حقوق زنان بود.پدرش عباس خلیلی عراقی، فرزند ملا علی خلیلی تهرانی _ از علمای بزرگ نجف _ بود .خاندان خلیلی اصالتا قمی بودند و نسبشان به شیخ صدوق میرسید.

پس از طلاق پدر و مادر، سیمین به همراه مادر در خانه پدربزرگ مادری اش زندگی کرد. اما پس از درگذشت پدریزرگ، مادر با عادل خلعتبری که او نیز روزنامه نگار بود ازدواج کرد: آینده میهن، آینده ایران، آزادی خلق و فریاد دانش آموزان.

سیمین در دامان مادر پرورده شد. خود در این باره می گوید: هرچه داشت به من داد، دوستی و راستی و ذوق سلیم و عواطف تند و سوزان و بالاخره شعر. او سیمین را حتی به آموختن موسیقی اصیل ایرانی، تا حدی که به ردیف و گوشه های آوازها و دستگاه ها آشنایی داشته باشد، تشویق کرد. او از کودکی سیمین را به قصد شاعر شدن تشویق و تربیت کرد و شعر را کلمه کلمه در دهانم گذاشت.

تحصیلات

سیمین زبان فرانسه را از مادر در خانه فراگرفت.سیمین در سال 1309 به کودکستان آمریکایی رفت. دوره دبستان را از سال 1311 در مدرسه ناموس گذراند و دوره دبیرستان را از سال 1318 در مدرسه حسنات سپری کرد. سال بعد از ورود به دبیرستان، او نزد ایرج عباسی و مسعود معارفی به آموختن موسیقی پرداخت. سیمین دوران تحصیلات متوسطه را طی چهار سال و هرسال دو کلاس، تقریبا سپری کرد و قبل از آنکه دیپلم کامل دبیرستان را بگیرد وارد مدرسه مامایی شد. تا زمانی که بچه هایش کوچک بودند با اینکه در آزمون دانشگاه های مختلفی قبول شد، وارد دانشگاه نشد. تا اینکه در سال 1336 هم در دانشکده حقوق و هم دانشکده ادبیات قبول شد. سرانجام از دانشکده حقوق لیسانس قضایی گرفت.با تفکر اینکه تحصیل در دانشکده ادبیات می تواند ذهن شعری اش را بارور کند وارد دانشکده ادبیات شد و از اساتیدی چون محمد معین بهره برد. اما دیری نپایید که از دانشکده ادبیات انصراف داد و به دانشکده حقوق رفت. در سال 1341 دوره این دانشکده را به پایان برد اما ترجیح داد که همچنان به تدریس ادبیات در مدارس ادامه دهد.

ازدواج

او در سال 1325 به فاصله چند ماه پس از اخراج از مدرسه مامایی با حسن بهبهانی ازدواج کرد. این ازدواج انتخاب و خواست پدرش بود و مطابق با معیارهای او.بهبهانی تحصیلات نسبتا کافی داشت، دبیر زبان انگلیسی بود و رییس یک انجمن ادبی با عنوان ادبیات ایران نوین. سیمین بهبهانی از ازدواج با حسن بهبهانی صاحب سه فرزند به نام های علی بهبهانی (1326) فارغ التحصیل رشته زبان و ادبیات انگلیسی، ادبیب و مترجم، حسین بهبهانی (1328) فارغ التحصیل رشته حسابداری و دختری به نام امید بهبهانی (1333) دکتر در فرهنگ و زبان های باستانی و استاد دانشگاه شد.سیمین درسال 1349 از حسن بهبهانی طلاق گرفت و جدا شد و در همان سال به همسری منوچهر کوشیار درآمد. اما همچنان نام خانوادگی همسر اول را بر خود نگه داشت. این ازدواج و زندگی مشترک تا تیرماه سال 1363 ـ فوت منوچهر کوشیار ـ ادامه یافت.

فعالیت های شغلی

سیمین تنها به شعر اکتفا نکرد و در عرصه فعالیت های آموزشی و اجتماعی و فرهنگی نیز فعالیت کرد. او به تدریس در دبیرستان پرداخت.از 7 بهمن 1330 وارد آموزش و پرورش و دبیر شد. شوهرش فرهنگی بود و با او به وزارت فرهنگ (وزارت آموزش و پرورش) رفت. ابتدا با دیپلم خانه داری به تدریس شیمی و فیزیک هشتم و نهم پرداخت. پس از یک سال علاوه بر فیزیک و شیمی به تدریس ادبیات و زیست شناسی نیز پرداخت و رسماً دبیر وزارت فرهنگ شد. ابتدا فیزیک و شیمی و اندکی بعد طبیعیات (زیست شناسی) درس داد و سپس ادبیات فارسی. معلمی کوشا و با ذوق بود. او همچنین به تصنیف سازی برای رادیو ایران پرداخت. در سال 1334 با مجله ی امید ایران به عنوان سرپرست بخش ادبی همکاری می کند.

سیمین از سال 1330 تا 1360 تنها به تدریس اشتغال داشت و هیچ شغل حقوقی را نپذیرفت. در سال 1348 به عضویت شورای شعر و موسیقی رادیو ایران (شورای ترانه) درآمد. سیمین بهبهانی، هوشنگ ابتهاج، نادر نادرپور، یدالله رویایی، بیژن جلالی و فریدون مشیری این شورا را اداره می کردند. در سال 1344 سرودن ترانه برای رادیو ایران را آغاز می کند. همچنین در این سال به انگلستان سفر کرده و با اعضای انجمن قلم لندن دیدار می کند.او در سال 1357 عضویت در کانون نویسندگان ایران را پذیرفت.

اشعار

سیمین همزمان با ورود به دبیرستان، شاعری را با نوشتن سروده هایی به تقلید و اقتباس از شعرهای مادر پی گرفت. در سال 1320 در سن چهارده سالگی یکی از اشعار آغازینش در روزنامه نوبهار که مدیر و ناشرش ملک الشعرای بهار بود و مورد تشویق پروین اعتصامی قرار گرفته بود نشر یافت.

ای توده گرسنه و نالان چه می کنی؟

ای ملت فقیر و پریشان چه می کنی؟

بعد از آن، شعرهای دیگری از او در روزنامه آینده ایران چاپ شد. اما مهمترین اتفاق زندگی شاعر، دیدارش با پروین اعتصامی شاعر نام آور و بزرگ معاصر در سیزده سالگی بود. سیمین از جلسه های ادبی که در خانه برگزار می شد و گه گاه برخی از برجستگان شعر و ادب آن دوره مانند ملک الشعرا بهار، یوسف اعتصام الملک، سعید نفیسی و رشید یاسمی در آنجا حاضر می شدند بهره می برد و با گوش دادن به سروده ها با فنون شاعری بیشتر آشنا می شد. هرشب جمعه در خانه آنها جلسه های شعرخوانی برگزار می شد و انجمن دانشوران در خانه مادر و شوهرمادر سیمین بود. سیمین در آن جلسه ها شعر می خواند ولی بعد از مدتی از آنها کنار کشید.

ویژگی اشعار

زبان سیمین، زبان کتاب است که پا به کوچه می گذارد و در برخورد با زبان کوچه سوده می شود، بی آنکه فرسوده شود.دایره لغوی زبان شعر سیمین، به دلیل آشنایی او با ادبیات پربار کلاسیک و نیز استفاده او از زبان و کلمات عامیانه، بسیار وسیع می‌باشد.سیمین دردر انتخاب کلمات هرگز به آنچه تاکنون مرسوم و متداول بوده است نمی اندیشد و از به کار گرفتن اصطلاحات و تعبیرات خاص زبان، هر قدر هم خشن بوده است نمیهراسد.

ترکیبات

یکی از ویژگی های زبان شعر سیمین فراوانی ترکیبات شعر اوست. این ترکیبات گاهی بسیار قدیمی است و گاهی کاملاً امروزی و معدودی نیز ساخته ی خود اوست. از ترکیبات بدیعی که سیمین ساخته میتوان به مردگان قرن آلود، شوخ گین، چشم افسا، پساپشت و لزج بویناک عجز اشاره کرد.

مضامین

در نخستین سروده های سیمین بهبهانی، جلوه ها و پدیده های زندگی امروز، حضور کمتر دارند و بیشتر به گونه ای سطحی، خام و سنتی بیان شده اند. دو عامل مهم فقر و سرخوردگی عاطفی که ریشه بسیاری از معضلات اجتماعی است از مفاهیم اصلی نخستین سروده های سیمین بهبهانی بود.از دهه شصت به بعد است که بسیاری از ضوابط مرسوم غزل در شعر سیمین شکسته می شود و غزل در آسمانی گسترده تر بال باز می کند و حیاتی تازه می یابد. او در این دوره، جهان معاصر خود را با همه ویژگی هایش، با زبانی امروزین به شعر می کشد و با مخاطبان خود به سادگی پیوند می خورد. مضامین این دوره از اشعار سیمین بهبهانی همان مضامینی است که هر روزه به چشم خویش می بیند و با آنها زندگی می کند.سیمین بهبهانی شاعری اجتماعی است که در به کار گرفتن نمادهای خاص اندیشه ای متفاوت ارائه داده است و از این رو شیوه ی تفکر و شاعری او در حوزه ی مکتب رئالیسم قرار می‌گیرد (محمدی، حسنعلی (1379). از بهار تا شهریار. تهران: ارغنون. ص61.) و به دلیل توجه ویژه به مسائل فرهنگی و اجتماعی چه در عرصه ی رویدادها و تحولات جهانی چه در عرصه ی اقلیمی جامعه ی خود او شاعری ست که واقع گرایی را با سمبلیسم اجتماعی یک جا گرد کرده است.

شعر سیمین از همان آغاز شاعری صبغه ای واقع گرایانه داشت و شاعر به واقعیت تلخ، غم انگیز و حتی نفرت آور اجتماع توجه نشان می داد. (حسین‌پورجافی، علی (1384). جریان‌های شعری معاصر فارسی. تهران: امیرکبیر. ص103.) او سعی کرده است که زبان شعرش زبان جمع باشد از این رو رنگ و روی طیف های گوناگونی از مردم به ویژه طبقه ی پایین اجتماع در شعر او به روشنی ترسیم و تصویر شده است.

سیمین بهبهانی در تمام موارد جنبه ی رئالیستی مسائل اجتماعی را در نظر دارد. از این روست که شعر او در چنین حال و احوالی از لطافت شاعرانه دور می شود و به خشونت تراژیک نزدیک می گردد.

فمینیسم

یکی از درون مایه های مهم شعر سیمین، طرح فمنیسم معتدل به شکل دفاع از حقوق زن است. این مسأله سیمین را به حضور در عرصه ی اجتماع فرا خوانده است، او بی مهری نسبت به زنان را نمی پسندد و در برابر این پدیده ی نابه هنجار به فغان آمده است. وی در این گونه شعرها فریاد مظلومیت زنان و نادیده گرفته شدن ارزش والای آنان را در جامعه ی بشری تذکر می دهد و با بیان این مسائل، به نوعی خواستار برابری و عدالت جهانی می شود. در دیدگاه سیمین مفهوم جامعه، حاصل تلاش اجتماعی همه ی افراد آن چه زن و چه مرد است. با چنین زاویه دیدی است که شاعر بر این باور است زن نه تنها باید در خانه نقش بنیادین داشته باشد بلکه باید در جامعه هم نقش اجتماعی خود را ایفا کند. جانبداری شاعر از نوع زن سبب نشده است که رفتار او را هم به نقد نکشیده باشد، رفتاری که نه تنها سبب توفیق او نشده بلکه به فاجعه ای تراژیک انجامیده است.

دیدگاه او از نوع فمنیسم معتدل و به دور از هرگونه افراطی است. دیدگاه فمنیستی او نه درباره ی جامعه ای خاص بلکه می تواند، تمام طول و عرض جامعه ی بشری را مورد نقد قرار دهد. او با بیان این مسأله خود را بیشتر به زنان اجتماع نزدیک می کند و در عین هم حسی شاعرانه نسبت به آنان، به دنبال چاره ای برای رفع این معضل اجتماعی می گردد و خواستار برابری میان انسان ها چه زن و چه مرد می شود. در همین راستا به زندگی اقشار مختلفی از زنان که مورد بی مهری و ناسپاسی قرار گرفته اند، وارد می شود تا واقعیت زندگی آنان را به خواننده ی خود گوشزد کند.بهبهانی خواهان دخالت زن در سرنوشت خویش است و از او می خواهد که با وارد شدن در عرصه های مختلف زندگی به استقلال اجتماعی دست یابد.با نگاهی به اشعار سیمین بهبهانی میتوان دریافت که سیمین فمنیست است و مدافع حقوق زنان، اما فمنیستی آگاه از تاریخ و دانا به چرایی مردسالاری در تاریخ ایران و پس منصف در قضاوتهای خود. در شعر او زهره (تسلیم و رضا) و کولی (حرکت و فریاد اعتراض)، دو نماد گوناگون از زن و ایلخان نماد مردسالاری یا سروری مرد است.سیمین در شعر کولی زن را اسیر اعصار تیره ی دیرین تاریخ می داند و جایگاه زن را نقشی در درون سنگواره ها می داند و هلاک نشدن زنان را در گرو هلاکت سکوت می داند و راه رهایی زن را در حلال دانستن حرام خدا که همان ترانه خوانی زنان است بیان می‌کند.

شعر نغمه ی روسپی سیمین در کتاب جای پا روایتی است از تسلیم و حقارت زن که حاصل فقر است و برای چند درم بیشتر به انواع ریاکاریهای خودفروشانه دست می یازد.شعر میراث

شعر از تولد تا...

شعر صبر کن ماه دیگر

شعر بی سرنوشت در مجموعه ی رستاخیز

شعر در خانه نشستیم از مجموعه ی خطی ز سرعت و از آتش

شعر یکی مثلاً این که

سه مجموعه ی نثرها و داستان های او به نام های کلید و خنجر، با قلب خود چه خریدم؟ و آن مرد، مرد همراهم، نمونه های متعدد دیگری از این گونه تحلیل ها و مسائل به دست می دهد.

یکی از مهمترین موضوعات مورد توجه در اشعار این دو شاعر، پرداختن به نقش تربیتی، آموزشی و مادرانه زنان است. سیمین مرحله‌ی کمال زن را در مادر شدن می‌داند.

نوآوری در سبک

سیمین بهبهانی از جمله ی شاعران صاحب سبک و اندیشه در ادبیات امروز ایران است که به نیمای غزل مشهور گشته است.شعر سیمین بهبهانی نماینده بارز غزل نو امروز است. غزل نو از تأثیر شعر نو بر غزل شکل گرفت. این نوع غزل در قلمرو زبان و تعبیرات، تفاوت های آشکاری با غزل گذشته دارد. غزل سرایان معاصر در غزل به جای سودجویی از مضامین تکراری و زبانی سرشار از ترکیبات ملال آور اندیشه های شاعرانه خویش را، با زبان و ترکیبات دلپذیر و سحرآفرین صورت بسته اند. دایره لغوی زبان شعر سیمین، به دلیل آشنایی او با ادبیات پربار کلاسیک و نیز استفاده او از زبان و کلمات عامیانه بسیار وسیع است.در نخستین مواجهه با اشعار سیمین بهبهانی، کاربرد اوزان تازه و بی سابقه و تنوع و تعداد اوزان عروضی در اشعار او چشمگیر است. سیمین خود را به اوزان تکراری و سنتی گذشته محدود نساخته و با بهره گیری از اوزان متعدد و متنوع به اشعار خود تازگی و طراوتی خاص بخشیده است. او از راه ابداع یا احیای وزن های تازه یا ناشناخته، به آشنازدایی از قالب کهن غزل ره برده و در پی این بدعت، توانسته است قالب غزل را پذیرای فضاهای معنایی تازه کند.وی معتقد بود به کارگیری اوزان بی سابقه و تازه نوعی کشف است و نه آفرینش و ابداع، یعنی چیزی وجود دارد اما ناشناخته مانده است، شاعر آن را می یابد و می شناساند.

دهبندی، مریم (1397). بررسی ویژگی های فرمی و روند محتوای اجتماعی در شعر سیمین بهبهانی. پژوهش در هنر و علوم انسانی. سال3. شماره3. جلد 2. ص30 به نقل از بهبهانی، سیمین (1376). تازه ها. تهران: زوار. چاپ اول.

غزل سیمین به خلاف غزل قدما موضوعش صرفاً عاشقانه یا عارفانه نیست. غزل او، غزل زندگی است با تمامی فرازها و فرودهای آن. عشق، ملیت، وطن، عشق به هموطن، هویت فرهنگی، جنگ، شهادت، ایثار، شهامت، جسارت وزن، همه و همه در غزلهای زیبای او جایی برای خودنمایی دارند.برخی از لغات را از فرهنگ شعری کلاسیک به وام گرفته و برخی را نیز با شهامت و جسارت ساخته و یا از زبان عوام به قلمرو شعر وارد کرده است.

شریفیان، مهدی (1384). نقش زبان در شعر سیمین بهبهانی. زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان. سال3. صص96-97.

سیمین بهبهانی به منظور انجام امر آشنایی زدایی از قالب غزل، از میان واحدهای ساختاری آن قالب، واحد وزن را ـ یعنی بنیادی ترین عنصر سازنده قالبهای شعری را ـ برگزید آنگاه با افزودن بیش از چهل و یک وزن کم سابقه یا به کلی بی سابقه بر اوزان غزل، این قالب کهنه را هویتی نوبخشیده و آن را پذیرای پیامهای نو و معانی امروزی کرده است.

این آشنایی زدایی نه از سر تفنن، که به ضرورت مضامین و مفاهیم تازه ای صورت بسته که سیمین از هستی و حیات امروزین برگرفته و پیام هنر خود کرده است؛ مفاهیم و مضامینی که بدون آشنایی زدایی از قالب غزل، یا در آن قالب خوش نمی نشستند.

سیمین در سال 1324 به تحصیل در آموزشگاه مامایی پرداخت اما آن را به پایان نرساند. اولیای آموزشگاه از فعالیت او در سازمان جوانان حزب توده و فعالیت های نویسندگی و شاعری او خبر داشتند. سال دوم مدرسه گزارشی انتقادی و بی امضا راجع به اوضاع ناهنجار مدرسه در یکی از روزنامه های آن زمان منتشر شد. با وجود اینکه نوشتن آن را به سیمین نسبت دادند او از نویسنده آن گزارش مطلع نبود. این اتفاق موجب درگیری رییس دانشگاه جهانشاه صالح با سیمین شد که در نهایت با وجود سازش سیمین ترک تحصیل کرد.

مفاخر

سیمین در سال 1331 به سبب نوشتن شعر ناشناس به پیشنهاد نیما، مدال بین المللی صلح می گیرد. 5 تیر سال 1377 بنیاد جهانی پژوهش های زنان، سیمین بهبهانی را به عنوان زن سال برمی گزیند و از او تقدیر می کند.در سال 1378 سازمان جهانی حقوق بشر در برلین مدال کارل فون اوسی یتسکی را به سیمین اهدا کرد. در همان سال مدال بین المللی صلح، جایزه لیلیان هیلمن/ داشیل هامت را از سازمان دیدبان حقوق بشر دریافت کرد. در سال 2008 نخستین دوره جایزه بیتا برگزار و به سیمین بهبهانی اهدا شد. در هفتم شهریور سال 1392 جایزه یانوش پانونیوش از سوی انجمن قلم مجارستان در شهر پچ با حضور سیمین به او اهدا شد. این جایزه شامل تندیس و پنجاه هزار پوند بود. او همچنین جوایز دیگری دریافت کرد از جمله: جایزه میراث از سوی بنیاد فرهنگ (لس آنجلس)، لوح کانون دانشجویان ایرانی دانشگاه استنفورد، دکترای افتخاری ادبیات و علوم انسانی از دانشگاه آزادی آمریکا.

ترجمه اشعار

در سال 1378 ترجمه 103 شعر از او به زبان انگلیسی به کوشش فرزانه میلانی و کاوه صفا با پیش گفتاری از مایکل بیرد توسط انتشارات دانشگاه سیراکیوز منتشر می شود  A Cup of Sin

در سال 1379 ترجمه آلمانی 102 شعر سیمین در کتابی با عنوان Jenseits von Worten (آن سوی واژه ها) به ترجمه بهرام چوبینه و جودیت وست و با کوشش نشر نیما منتشر می شود.

*** در حال تکمیل