سازمان زنان ایران

سازمان زنان ایران ( تأسیس ۱۳۴۵- انحلال 1357) یک سازمانی دولتی بود که در دوره پهلوی دوم زیر نظر اشرف پهلوی با هدف بالابردن دانش فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی زنان ایران و آگاه نمودن آنان به حقوق خود و نیز وظائف و مسئولیت­های خانوادگی و اجتماعی و اقتصادی فعالیت خود را شروع نمود.

پیشینه

سازمان زنان ایران، پیش از شکل‏ گیری از سال 1337 شمسی تشکیلات خود را در سازمانی به نام شورای عالی جمعیت‏های زنان شکل داد، اما به دنبال انتقادات شدید که در مطبوعات علیه این شورا به دلیل کم تحرکی آن مطرح شد، شورای مذکور منحل گردید. بدین منظور تشکیل سازمان منسجم ‏تر و وسیع‏تری لازم بود تا با شرایط و نیاز عصر متناسب باشد. لذا از طرف اشرف پهلوی هیئتی متشکل از شش نفر کارشناس به طور محرمانه مأمور مطالعه وضع تشکیلات شورای عالی جمعیت‏های زنان شدند. هیئت تحقیق نیز گزارشی تهیه کرد و آن را در اختیار اشرف پهلوی قرار داد و او انحلال شورا را اعلام کرد.

شش ماه قبل از انحلال آن، در جریان کنگره سالیانه شورای عالی جمعیت‏های زنان، انتقادها و نارضایتی‏ها در زمینه بی‏ اثری شورا شروع شده بود و نشریات حامی حقوق زن آشکارا نوشتند شورای عالی زنان در شکل و هیئت موجود، سازمانی نیست که بتواند پناهگاه زن محروم ایرانی باشد و بنیان تز مترقی شاه را در مورد آزادی و تساوی حقوق زن و مرد تقویت کند و طرح‏هایی برای رفاه اجتماعی زن ارائه دهد. در خلال فراهم شدن مقدمات تشکیل سازمان زنان ایران، افراد متنفّذ در شورای عالی جمعیت‏های زنان (که متشکل از 29 نفر زن بود) در پیامی اعلام کردند: شورای عالی زنان، خود را منحله نمی‏داند. آنها همچنین گروه شش نفری کمیسیون تحقیق را که طراح سازمان زنان بودند، در جلسه خود راه ندادند. سخنگوی گروه مقاومت کننده شورا، خانم فرخ‏رو پارسا که معاونت وزارت آموزش و پرورش وقت را عهده دار بود، خبر انحلال شورای عالی جمعیت‏های زنان را تکذیب کرد. او معتقد بود: شورای عالی به ثبت رسیده و انحلال یا هر گونه تغییر در آن، باید طبق اساسنامه و با تصویب دو سوم از اعضای شورا باشد. این کشمکش بین دو جناح به مدت یک ماه طول کشید تا اینکه اشرف پهلوی طی یک مصاحبه مطبوعاتی، موجودیت سازمان زنان ایران و انحلال شورای عالی جمعیت‏های زنان را رسماً مطرح کرد. او در این مصاحبه، ضمن بیان اهداف اساسی سازمان زنان اعلام کرد تا انجام انتخابات مجمع عمومیِ سازمان زنان ایران، دبیر خانه شورای عالی جمعیت‏های زنان به انجام وظایف خود ادامه خواهد داد.

آغاز تشکیل

با تشکیل اولین مجمع عمومی زنان در تاریخ 28 آبان ماه 1345 شمسی. سازمان زنان ایران عملاً موجودیت یافت. در این گردهمایی که سه روز به طول انجامید، و شش هزار نفر از زنان ایرانی شرکت داشتند، اشرف پهلوی درباره ساختار و عملکرد سازمان به سخنرانی پرداخت. در این اجتماع که نمایندگان زنان اقشار مختلف جامعه حضور داشتند پروین مؤید ثابتی، شمسی حکمت، مهوش صفی نیا، اختر معدل، فلورا طغرل، ایران اعلم و عزت معتمدی به عنوان اعضای هیئت مدیره، و هما نوشیروانی، فخرالسادات امین، هما افضل، فرزین فریدنی، پروین بوذری و هما روحی به عنوان اعضای انتصابی انتخاب شدند. در پایان این جلسه، قطعنامه ‏ای مشتمل بر چهارده ماده به تصویب رسید که مفاد مهم آن عبارت ‏اند از: همکاری مؤثر با کمیته ملی مبارزه با بی سوادی؛ تأسیس کلاس‏های اَکابر برای اطفال لازم التعلیم بین هفت تا سیزده سال که به عللی به مدارس راه نیافته ‏اند، اعزام مددکاران به روستاها که در واقع ایجاد نوعی سپاه دانش و سپاه بحران زنان و دختران بود؛ آشنا کردن زنان با حقوق خانوادگی؛ خدمات رایگان به زنان در زمینه حقوقی به وسیله وکلای سازمان زنان؛ انتخاب دخترانی که حق استفاده از بورس تحصیلی سازمان زنان را دارند. همچنین در این مجمع، حشمت یوسفی به عنوان اولین دبیر کل سازمان زنان ایران انتخاب گردید.

اساسنامه

اساسنامه سازمان زنان ایران در 101 ماده و 5 تبصره تنظیم گردید. بر طبق این اساسنامه، سازمان دارای پنج رکن بود: ریاست عالیه، نیابت ریاست عالیه، مجمع عمومی، شورای مرکزی و دبیرخانه مرکزی.

اهداف

بر اساس اساسنامه سازمان زنان، اهداف این سازمان عبارت بود از:

1ـ ترفیع مقام زن ایران؛ 2ـ بسیج و استفاده هر چه بیشتر از زنان ایران برای به ثمر رساندن تحولات اجتماعی؛ 3ـ هماهنگی و هدایت فعالیت‏های جمعیت‏های زنان؛ 4 ـ ارائه خط مشی در به ثمر رساندن مساعی قاطبه زنان کشور؛ 5 ـ ایجاد تفاهم و مناسبات متقابل بین زنان ایران و سازمان‏ها و زنان کشورهای خارج.

سازمان زنان ایران در کنار این اهداف، بر حفظ نقش زنان عنوان همسر و مادر در خانواده تأکید داشت. این سازمان، یک سازمان غیر انتفاعی بود که افراد به صورت داوطلبانه در آن فعالیت می‏کردند. واحدهای اصلی سازمانی آن، شاخه‏هایی بود که با عضویت حداقل سی زن تشکیل می‏شد. اعضای شاخه را افراد خانه دار و صاحبان مشاغل دولتی تشکیل می‏دادند و هر شاخه سازمان، نمایندگانی را به مجمع عمومی می‏فرستاد.

اعضای سازمان زنان ایران عبارت بودند از: جمعیت‏های زنان و اعضای آنان، اعضای مؤسس، اعضای انفرادی، اعضای شعبه ‏های سازمان زنان ایران در شهرستان‏ها، اعضای وابسته و اعضای افتخاری.

ارکان اجرایی

سازمان زنان ایران دارای سه رکن اجرایی بود که عبارت بودند از: مجمع عمومی که بخش اصلی مدیریت و برنامه ریزی سازمان بود و وظیفه تصمیم گیری درباره موضوعات مربوط به وظایف سازمان را برعهده داشت. اعضای این مجمع به پیشنهاد دبیر کل و تصویب شورای مرکزی انتخاب می شدند.

شورای مرکزی که مرکب از یازده نفر عضو بود که شش نفر از طرف ریاست و پنج نفر از طرف مجمع عمومی منتصب می شدند. دبیرخانه مرکزی که مرکب از دبیرکل و کارکنانی بود که از طرف دبیر کل، برای اجرای برنامه ها ضروری تشخیص داده می شدند و تمامی آن ها موظف بودند به تعداد متناسب با وسعت جغرافیایی جمعیت و تعداد مراکز رفاه در هر شعبه از استان، مشغول به کار شوند. دبیرکل از سوی ریاست عالیه از میان اعضای شورا تعیین و برای مدت دو سال منصوب می شد. عمده ترین وظایف دبیر کل، تهیه دستور موقت جلسات مجمع عمومی و شرکت در آن جلسات و نظارت بر امور شعب سازمان و اداره کلیه امور و تشکیلات دبیرخانه و اجرای برنامه های آن بود.

کمیته ها

سازمان زنان ایران دارای نُه کمیته بود که عبارت بودند: کمیته حقوقی، آموزش، بهداشت و رفاه خانواده، امور بین المللی، زنان شاغل، مطالعاتی، جمعیت شناسی و عضویت، امور دختران دانشجو و کمیته روابط عمومی. در این کمیته‏ ها، زنان و مردان به طور داوطلب شرکت می کردند.

شرایط عضویت

شرایط عضویت در سازمان بدین قرار بود: 1. تابعیت کشور ایران 2 ـ حداقل سن هجده سال تمام 3 ـ حسن شهرت 4 ـ عدم سوء پیشینه. جمعیت‏های مختلف زنان ایران نیز در صورت دارا بودن شرایط منعقد شده در اساسنامه می‏توانستند به عضویت سازمان در آیند. عضویت اعضا به پیشنهاد دبیر کل و تصویب شورا انجام می‏گرفت و دبیر را نیز ریاست عالیه سازمان تعیین می‏کرد. در ضمن زنان غیر ایرانی نیز، بر خلاف شورای عالی زنان، می‏توانستند در سازمان فعالیت داشته باشند. اعضای افتخاری سازمان را زنانی تشکیل می‏دادند که خدمات اجتماعی یا مالی برجسته ‏ای انجام داده بودند. هر یک از اعضا سالانه مبلغ یک‏هزار ریال و هر جمعیت مبلغ سی ریال به عنوان حق عضویت به سازمان زنان ایران پرداخت می‏کردند. اعضای مؤسس، اعضای افتخاری و اعضای وابسته، از پرداخت حق عضویت معاف بودند.

شعب

این سازمان تلاش نمود شعبه‏ هایی را نیز در شهرستان‏ها دایر کند؛ از جمله شهرهایی که سازمان در آن‏جا شعباتی تأسیس نمود، عبارت بودند از: شیراز، اصفهان، اهواز، آبادان، خرمشهر و مسجد سلیمان.