نیر عظمی حاجب قاجار دولّو

نیر عظمی حاجب قاجار دولّو

فرمان لقب نیر عظمی حاجب از طرف احمدشاه قاجار

مقبره نیر عظمی حاجب

خانم حاجب قاجار دولّو ملقب به نیرعظمی (1277 ـ 1361)، شاعر، نویسنده و مترجم زبان فرانسه بود.

زندگی‌نامه

خانم حاجب ملقب به نیر عظمی، دختر فصل بهار خانم (ایران الدوله) و مصطفی قلی خان قاجار دولو (حاجب الدوله)، در سال 1277 ش به دنیا آمد. وی از نوادگان فرهاد میرزا و فتحعلی شاه بود. نیر عظمی با محمدابراهیم امیر تیمور کلالی (سردار نصرت)، رئیس ایل تیموری و از امرای خراسان ازدواج کرد که حاصل این ازدواج هفت فرزند به نام‌های ناهید ایران، محمدرضا، جهان بانو، پریدخت، تیموردخت، افسانه و ژاله بود. همسر ناهیدایران (ناهید امیرتیمور کلالی یا ناهید اسکندرمیرزا)، دختر نیر عظمی، اولین رئیس جمهور پاکستان بود. سرانجام نیر عظمی در 5 مرداد سال 1361 درگذشت و در بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد.[۳]

وی به واسطه نام خانوادگی همسرش، ملقب به نیر عظمی امیرتیموری بود. نیر عظمی نویسنده و مترجم زبان فرانسه بود. وی ادبیات و شعر را از مادر خود فصل بهارخانم به ارث برده بود[۴] و در دوران کودکی آموزش مقدماتی را در زمینه‌های فارسی، عربی، تاریخ، جغرافیا، حساب و زبان‌های فرانسه و انگلیسی نزد آموزگاران سرخانه آغاز کرد. وی چندین مقاله و کتاب را از زبان فرانسه به زبان فارسی ترجمه کرد و یک ستون پاورقی در مجله عصر جدید به آثار او اختصاص یافت. نیر عظمی به واسطه رفت و آمد با دربار از کودکی با ناصرالدین میرزا، عمومی احمدشاه آشنا بود. این دو در جوانی نامزد شدند و مقدمات عروسی فراهم شد ولی به درخواست احمدشاه عروسی به تعویق افتاد و در نهایت این ازدواج صورت نپذیرفت.[۵] وی سرانجام در سال 1296ش با محمدابراهیم امیرتیمور کلالی ازدواج کرد.

در سال 1334 ق، احمدشاه قاجار به دلیل توانایی‌های نویسندگی و ترجمه‌های شایسته خانم حاجب، فرمان لقب نیرعظمی را به وی اعطا کرد. وی علاوه بر ترجمه، شعر می‌سرود و به موسیقی علاقه داشت. نیر عظمی پیانو می‌نواخت و در هنرهای گل‌دوزی، ابریشم‌دوزی، بافتنی و آشپزی مهارت داشت. وی در انجمن‌های مودت و حزب معرفت نیز عضویت داشت.

خانم حاجب در طول تحصیلش به دلیل شایستگی‌هایی که نشان داد از طرف وزارت معارف و اوقاف جوایزی به وی اعطا شد که شامل یک قطعه نشان نقره علمی به تاریخ دهم صفر 1330 ق برای مراتب تحصیلی‌اش به علاوه انشایش به زبان‌های فرانسه و انگلیسی در حضور نایب السلطنه (ناصرالملک) و یک قطعه نشان درجه دوم مطلای علمی که در سال 1329 به دلیل اشعاری که نیرعظمی به زبان‌های فرانسه و انگلیسی می‌سرود از طرف ناصرالملک نایب‌السلطنه وقت دریافت کرد. ترجمه فرانسه قصر فن تن بلو خانم حاجب در پاورقی مجله عصر جدید، سال 1334ق، شماره 64، سال دوم، چاپ شد.[۶]

نیر عظمی مکاتباتی با پیر لوتی، نویسنده فرانسوی شامل یک نامه و دو پاکت نیز داشته است. وی در ترجمه از فرانسه و انگلیسی مهارت داشت و به نویسندگی نیز علاقمند بود و در زمان خودش در ترجمه کتاب‌های داستان و تاریخی در میان بانوان ایرانی پیشرو بوده است.وی همچنین علاوه بر ترجمه در کارهای خیرخواهانه نیز فعالیت داشت و به دنبال جمع‌آوری وجوهات برای فقرا بود.[۷]

آثار

تألیف

1. طباخی جدید مظفری: مشتمل بر اقسام اغذیه ایرانی و فرنگی و... (1312). تهران: مطبعه دانش[۸]

ترجمه

1. تارسوت، لوئیس؛ شارلوت، موریس (1400). قصر فن تن‌بلو. قم: ‏‫مجمع ذخائر اسلامی[۹]
2. ل‍وئ‍ی‍س‌، پ‍ی‍ر (1332ق). ترکی در حال احتضار. تهران: مطبعه میرزا علی اصغر[۱۰]
3. اسکیه، شارل (1350ق). تاج خاردار و آرزوهای خون آلود یا عشاق میرلینگ (صفحات اول این دفتر بخشی از ترجمه کتاب امپراطریس الیزابت: میراث شوم خانواده ویتلباخ، تألیف موریس پالئولوگ است.)
4. دکورسل، پیر (1353ق). جنگ زندگی، دره جهنمی. ج1: بین دو عشق. ج2: تمول سرشار یا صاحب مخازن طلا. تهران: شرکت طبع کتاب و چاپخانه فردوسی[۱۱]
5. دوویلی، م.ا. (1355ق). جنگ زندگی، سعادت متزلزل (مترجم در صفحه آخر این کتاب یادداشتی نوشته است با عنوان آخرین یادگار من به زندگی)
6. برند، آرتور (ــ13). دختر عقاب. چاپخانه مجلس[۱۲]
7. ژیل، پیر (). لوئی شانزدهم ملکه ماری آنطوانت[۱۳]
8. ری‍ش‍ب‍ورک‌، ام‍ی‍ل‌ (). یک عمر اشکباری[۱۴]

پیوند به بیرون

1. بانک اطلاعات رجال
2. ویکی‌پدیای فارسی
3. دنیای زنان در عصر قاجار
4. سفرنویس
5. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

نگارخانه

• 

  نشان علمی نیر عظمی حاجب قاجار دولّو از طرف وزارت معارف و اوقاف[۱]

• 

  نشان علمی نیر عظمی حاجب قاجار دولّو از طرف وزارت معارف و اوقاف[۲]

• 

  کارت عضویت نیر عظمی حاجب در انجمن‌های مودت و حزب معرفت