زینب‌بیگم اردستانی

سر در مدرسه علمیه نیم‌آورد اصفهان که واقف آن زینب‌بیگم اردستانی است

زندگی‌نامه

صحن مدرسه علمیه نیم‌آورد اصفهان که واقف آن زینب‌بیگم اردستانی است

زینب‌بیگم اردستانی از بانوان خیر عصر صفوی و بانی مدرسه علمیه نیم‌آورد است. زینب بیگم از خاندانی علمی و معنوی و دختر امیرمحمد اردستانی معروف به شیخ الاسلام و همسر امیر محمدمهدی حکیم‌الملک اردستانی بوده است. حکیم‌الملک طبیب حاذق ایرانی بوده که مدتی را در هندوستان به سر برده است.

مدرسه نیماورد

نامه‌نگاری در مورد موقوفات زینب‌بیگم، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

مدرسه نیماورد که ظاهرا در سال 1117 ق بنا شده از جمله نهادهای آموزشی عصر صفویه مدرسه نیماور (نیم‌آورد) است. این مدرسه برکات زیادی برای جامعه علمی ایران داشته و علمای بزرگی را در خود پرورش داده است. بانی این مدرسه علمیه زینب‌بیگم اردستانی است که همسر محمدمهدی حکیم الملک اردستانی بوده و در عهد سلطنت شاه سلطان حسین صفوی علاوه بر بنای آن اموال و املاک زیادی را برای مدرسه وقف کرده است. این مدرسه تاکنون از مهمترین نهادهای آموزشی و از مدارس فعال حوزه علمیه اصفهان به شمار می‌رود. علاوه بر سکونت عده قابل توجهی از طلاب در آن، مجالس درس و بحث در علوم اسلامی و فقه شیعی در آن برقرار است.

نام دیگر این نهاد آموزشی نیم‌آور است که در محله‌ای به همین نام و در یکی از فرعی‌های بازار بزرگ اصفهان واقع شده است. شاردن فرانسوی که در عهد شاه سلیمان صفوی در اصفهان به سر می‌برده، این محله را یکی از پر جمعیت‌ترین و معروف‌ترین محلات اصفهان دانسته است. مدرسه نیم‌آورد از لحاظ تزئینات فراوان کاشی‌کاری و گچ‌بری نیز دارای اهمیت است؛ و آنچه که به خصوص جالب توجه است آنکه استادان هنرمندی که در این بنا کار کرده‌اند به وسیله گچ‌های رنگارنگ نوع مخصوصی از معرق را ترتیب داده‌اند که در ابنیه تاریخی دیگر اصفهان در عصر صفوی نظیر ندارد.

حکیم‌الملک در هند به طبابت مشغول بود و هزینه ساختمان و بنای این مدرسه بزرگ و زیبا را ناشی از بخشش‌های اورنگ زیب، پادشاه هند، به زینب‌بیگم و شوهرش حکیم‌الملک اردستانی می‌دانند. علت این بخشش‌ها درمان دختر اورنگ زیب بود که اطبای هندی قادر به علاج او نبودند.

آقا جمال الدین خوانساری مجری صیغه وقف و ناظر امور مدرسه بوده است. تولیت این نهاد آموزشی در زمان تأسیس به عهده فردی به نام میرزا رشیدا از بستگان زینب‌بیگم بوده و زینب‌بیگم، بانی مدرسه، پس از اتمام بنای آن به میرزا رشیدا که از منسوبانش بوده سفارش می‌دهد رقباتی را در اصفهان و اردستان جهت مدرسه خریداری کند و آن را بر مدرسه و طلاب آن وقف نماید. در همان سال این املاک و مستغلات وقف بر مدرسه می‌شود که برخی از آنها در محلاتی از اردستان و چند مغازه نیز در بازار نیم‌آورد اصفهان بوده است.

این نهاد علمی ـ مذهبی که زینب‌بیگم اردستانی پایه‌گذار آن بود، سبب رشد استعدادهای بسیار درخشانی در علوم اسلامی گردید؛ از جمله اینکه مدرسه نیم‌آورد در یک قرن اخیر شخصیت‌های مبرز علمی و عملی بسیاری را پرورش داده که شهره خاص و عام و محبوب قلوب جهان اسلام، به خصوص عالم تشیع بوده‌اند. برخی از آنها عبارتند از: آیت الله میرزا بدیع درب امامی (متوفی 1318ق)، آخوند ملا عبدالکریم گزی (متوفی 1339ق)، آیت الله العظمی سید محمد باقر درچه‌ای (متوفی 1342ق)، آیت الله العظمی حاج آقا حسین بروجردی طباطبایی (متوفی 1380 ق) و استاد جلال الدین همایی (متوفی 1400 ق) و نیز ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی.

میزان وقفیاتی که زینب‌بیگم اردستانی جهت این مدرسه مقرر کرده قابل توجه است. از این وقف‌نامه سوادی که در تاریخ 1349ق. رونوشت شده است به شماره ثبتی 105 در بایگانی اداره اوقاف اصفهان نگهداری می‌شود. این سواد بر روی کاغذی زرد رنگ نوشته شده است. البته متن وقف‌نامه بر یک روی کاغذ و در پشت آن فهرست و شرح رقبات وقفی ذکر شده است.

نظارت این مدرسه به «علامی فهامی علامه العلمایی مجتهد الزمانی آقای قواما شیخ محمد جعفر» سپرده شده است و پس از او به آقای محمد حسینا فرزند شیخ محمد جعفر و بعد از او به فرزند ارشد او به همین ترتیب تا نسل او باقی است، و در صورت انقراض نسل آنها امر نظارت به عهده «.... اولاد ذکور .... علامه العلمایی مجتهد الزمانی آقای آقا جمال الدین محمد خوانساری گذاشته شده است».

نگارخانه

• 

  نامه‌نگاری در مورد موقوفات زینب‌بیگم اردستانی با اداره اوقاف، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

• 

  نامه‌نگاری با اداره اوقاف اصفهان در مورد موقوفات زینب‌بیگم اردستانی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

• 

  نامه‌نگاری در مورد موقوفات زینب‌بیگم، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

نویسنده: حکمت بروجردی